Garbiñe Aranburu Irazusta: "Prekaritatea legeztatu da"

DSBE diru-sarrera bermatzeko errentaren erreformaren kontra protestatzeko mobilizazioa egingo du gaur LABek Eusko Legebiltzarraren aurrean. Izan ere, datorren astean bozkatuko da legea, eta horrek "prekaritatea eta gizarte bazterketa" areagotu besterik ez dituela egingo plazaratu dute sindikatutik. Hori, baina, ez da zabalik duten fronte bakarra. Hezkuntza eredu propio eta publikoa aldarrikatzeko bigarren mobilizazioa egin zuten asteazkenean, eta oraindik hitzarmen kolektibo ugari daude borrokatzeko eta sinatzeko. Hauteskunde sindikaletan bete-betean murgilduta, eta bi buruko lidergoa abiarazi eta sei hilabetera, Garbiñe Aranburu Irazusta LABeko koordinatzaile orokorrarekin bildu da EnpresaBIDEA, gai horiei eta beste batzuei buruz hitz egiteko. Tartean, Bertsolari Txapelketa Nagusirako bere ustezko irabazlearen izena ere eman du.

“Publikoa” den hezkuntza aldarrikatu zenuten asteazkeneko greban EAEn, “propioa”, “inbertsio eta baliabide nahikoa” dituena, “langileen baldintzak” bermatzen dituena besteak beste. Nolako harrera izan zuen?

Asteazkenekoa dagoeneko bigarren greba eguna zen. Eremu publikoan grebak izan duen harreraz balorazio positiboa egiten dugu. Ikusten dugu hezkuntza sistemak eraldaketa sakona behar duela. Azken urteetan eremu publikoan hainbat murrizketa izan da, langileen aldarrikapen batzuei ez zaie bide eman eta horrek ezinegona sortu du. Orain, hezkuntza sistemak behar duen eraldaketa horretan —ez bakarrik publikoan, bere osotasunean— aukera berri baten aurrean gaudela iruditzen zaigu.

Hezkuntza Legearen eztabaida bera ireki izana positiboki baloratzen dugu. Baina legearen aurreproiektua aztertuta arrisku batzuk daudela identifikatzen dugu eta kezka puntu bat ere izan badaukagu. Arriskua dago gaur egun indarrean dagoen hezkuntza sistema dual hori betikotzeko. Bestalde, lege aurreproiektu horretan langileen aldarrikapenak ez dira kontuan izan. Are gehiago, zehaztasun asko falta dira. Horregatik pentsatzen genuen beharrezkoa zela mobilizaziora jotzea, irekita dugun aukera hori Hezkuntza Lege on batean bihurtzeko. Eta, guretzat, Hezkuntza Lege on batek eman beharko liguke aukera euskal eskola publiko komunitariorako trantsizio hori egiteko. Guretzat une honetan konfluentzia da bidea. Sektore edo eremu publikoak izan behar du ardatza, baina sare publiko bakar dezentralizatuan oinarrituko den sistema propio horretarako bidean, publiko eta ikastolen bi tradizio horietatik, orube berri bat sortu behar da.

Aipatu duzun trantsizio horretan, ezker abertzaletik izan den ikastolekiko atxikimendua kontuan izanda, eta debate honetan publikorako hautu horrek, hausturak sortu ditzake?

Uste dut kontziente izan behar dugula hezkuntzaren gaia konplexua dela, eztabaida oso sakona dela. Eta guk sumatu dugu polarizaziorako joera. Konfluentziaren aldeko aldarrikapena egiten dugu. Eta iruditzen zaigu ikastolei ere aitortu behar zaiela hezkuntza sistema horretan egin duten ekarpena. Sare publiko eta burujabe batez hitz egiten ari garenean, kulturaren transmisioan, euskalduntzean, curriculumean, naziogintzaren perspektiban, eta balio pedagogikoetan ikastolek egin duten ekarpena kontuan hartu behar da. Eremu publikoan ere, euskalduntzean, eta bestelako eremu batzuetan, berdin. Noski, errealitate guztiak ez dira berdinak, ez ikastoletan, ez publikoan. Horregatik sortu behar da zerbait berria. Polarizaziorako joera horren aurrean, erdiko karrila izango litzateke sindikatuaren kohesiorako aukera ematen duena.

"Iazko ikasturtean eta aurtengoan aurrekaririk gabeko borroka sindikal zikloa martxan dago, batez ere eremu sektorialean, baina baita hainbat enpresatan ere. Zerrenda oso luzea da"

Oro har hitzarmen kolektiboen esparruan askotariko borrokak izan dituzue. Papergintzakoa sinatu zenuten Gipuzkoan, esaterako, baina Bizkaian aniztasun funtzionalarenagatik borrokan zabiltzate. Zein balorazio egiten duzue?

Azken urteetan prekaritatea gorantz joan da. Langileen soldataren ahalmenak galera izan du.

6.000 eurokoa, udaberrian aurkeztu zenutenez.

Hori esan behar nuen. Eta kontuan izan behar dugu 2021 bitarteko datua dela hori. Azken hilabeteetan KPIa oso altua izan da, eta litekeena da datu hori okertu izana. Errealitate horren aurrean, landu dugu langileak antolatzea, eta ikustea negoziazio kolektiboan ematen zen blokeo egoera horren aurrean beharrezkoa zela greba eta mobilizazioetara jotzea, ez bada konfrontazioaren bidetik, ezintasuna baitago hitzarmen horiek berritzeko. Hori prestatzen izan gara azkeneko urteetan, eta langileek ulertu dute, barneratu dute eta bat egin dute antolatzearen eta borrokatzearen behar hori. Iazko ikasturtean eta aurtengoan aurrekaririk gabeko borroka sindikal zikloa martxan dago, batez ere eremu sektorialean, baina baita hainbat enpresatan ere. Zerrenda oso luzea da.

"Negoziazio kolektiboan ere ematen da arrakala. Sektore feminizatuetako hitzarmenen desblokeoa, borrokara joan arren, nekezago suertatzen da"

Sektore feminizatuetan barne.

Aipatzekoa da sektore feminizatuetan eta zaintzari loturiko sektoreetan zer nolako borrokak eramaten ari diren aurrera. Kasu askotan tradizio sindikal apalagoa duten eremuez ari gara. Eta aktibazio horrek ekartzen du toki batzuetan hitzarmen berriak ixten ari direla, eta era berean borroka berriak pizten doazela. Ulertu dute tokatzen zaiela beren eskubideen defentsan kalean eta mobilizazioetan egotea, eta hau tendentzia dela.

Dena den, negoziazio kolektiboan ere ematen da arrakala. Sektore feminizatuetako hitzarmenen desblokeoa, borrokara joan arren, nekezago suertatzen da. Horrek zer erakusten du? Patronalarentzat emakumeok burutzen ditugun lanak balio txikiagoa duela. Dena den, ikusi dugu zenbait sektoretan historikoa izaten ari dela ematen ari den borroka, eta emakumeak ahaldunduak daudela.

Erosteko ereduaren eraldaketa dela eta, merkataritza bereziki pairatzen ari da krisia, eta gainera oso feminizatutakoa da. 2023tik aurrera, Hego Euskal Herriko lau lurraldeak hitzarmenik gabe izango lirateke. Halakoetan KPIarena marra gorria da, edo kasuan kasuko konponbideak planteatu litezke?

Guk beti aztertzen dugu sektorearen egoera edo lantokien egoera. Baina merkataritzako mahaietan eta negoziazioetan gaudenean ez dugu ikusten patronalaren aldetik proposamen arrazoitua justifikatuko lukeena KPIaren araberako soldata igoerak ez egotea. Kontuan izan behar dugu negoziazio mailetan izaten diren enpresak handienak izaten direla normalean, hain justu arazo edo zailtasun gutxienak dituztenak. Baina halako proposamenak izango balira mahai gainean, noski, aztertuko genituzke, enpresetan edo lekuan-lekuan aztertu ditugun bezala. Badakigu asko aldatzen ari den sektorea dela, kontsumo ohiturak asko aldatzen ari direlako.

Edozein kasutan, guretzat enpleguaren defentsa da bermatu beharrekoa, atzerapausorik ez izatea, eta ez badago erosahalmena bermatzeko aukerarik, egoerari egokitutako neurriak izatea, inoiz ez egiturazko edo epe luzeko neurriak.

"Merkataritzako mahaietan eta negoziazioetan gaudenean ez dugu ikusten patronalaren aldetik proposamen arrazoitua justifikatuko lukeena KPIaren araberako soldata igoerak ez egotea. Halako proposamenak izango balira mahai gainean aztertuko genituzke"

Nolako erantzuna ikusi duzue?

Ez dugu topatzen enpresarien aldetik horrelako negoziazioetan sartzeko borondaterik. Zergatik ez? Ez dutelako behar hori. Negoziazio kolektiboa asko aldatu da azkeneko urteetan, eta denbora pasatzen uztearekin neurri batean beraien helburuak lortzen dituzte. Horregatik aktibazio horretan sakatzea da gakoa, baina merkataritza bezalako sektoreetan greba bidez eragitea patronalean beste eremu batzuetan baino nekezagoa da.

Horrek eramaten gaitu etengabe molde edo modu berriak pentsatzera. Asteazkenean Bizkaiko erresidentzietakoak itxialdian sartu ziren eliza baten. Hainbat greba burutu dituzte, baina grebetan %100eko zerbitzu minimoak ezartzen zaizkienez, beste forma batzuk beharrezkoak ziren. Bestela, lortzen duzu ikusgarritasuna, presio politikoa eta gatazka kaleratzea. Baina patronalaren aurrean egin beharreko presio zuzen horretan bestelako bide batzuk bilatu behar dira. Jada bada denbora bat ekintza sindikala berritzeko erabakia hartu genuela aztertu genuelako negoziazio kolektiboak zer nolako hutsuneak eta zailtasunak zituen, baita negoziaziotik kanpo geroz eta langile gehiago gelditzen zirela ere. Horren araberako molde berrituak martxan hasten jarri gara.

Merkataritzaz eta kontsumitzeko modu berriez hitz eginda, apustua egin duzue riderren eta halako beste kolektiboen alde. Zergatik zen zuentzat horren aldeko defentsa irmoa egitea?

Lehen esan bezala, eredu sindikala birpentsatzeko apustu sendoa egin dugu. Prozesu osoa egin genuen, denbora asko eman genuen gogoeta egiten. Hor oso garbi atera genuen, langile guztien bitarteko edo tresna izan nahi bagenuen, betiko ekintza sindikaleko eskemek ez zigutela balio. Hor daude eremu batzuk, adibidez, riderrak, plataforma digitaletako langileak direnak, negoziazio kolektibotik kanpo geratzen direnak. Borroka bat izan da beraiek ere lan harremana dutela onartzea. Riderren legea atera zen azkenean, baina hori ere borroka izan da. Eta gaur da eguna lan harremana dutela onartua izan arren, negoziazio kolektiborako eskubidea, praktikan, ez zaiela aitortzen.

Guk oso argi genuen kolektibo horiekin lanketa egin behar genuela, eta horientzat sindikalgintza tresna erabilgarria dela erakutsi behar dugula. Baina horrek beste bide batzuk erabiltzera eraman gaitu. Askotan asmatze etengabean gaude. Sindikatuontzat ere ez da erraza. Azkeneko urteetako erreformek ekarri dute langileak ahultzea. Prekaritatea legeztatu da. Baina aldi berean sindikatuok langileen defentsa kolektiborako dauzkagun bitarteko horiek ahuldu egin dira. Batetik, aldaketa legalen bidez; bestetik, negoziazio kolektiboari balioa kendu zaiolako.

"Ikusten dugu LAB aitzindaria izaten ari dela sektore berri horietara gerturatu eta ekintza sindikala praktikan jartze horretan, nahiz eta gaur gaurkoz ez duten ordezkaritza sindikalerako aukerarik"

Etxeko langileekin ere egin duzue prozesua.

Bi urteko prozesua izan da, asko entzutekoa. Ezin ginen beraiengana gerturatu eskema klasikoetatik, bilerak egiteko ere zailtasunak baitituzte. Gu asanbladatik gatoz, toki finko batetik. Hori guztia birformulatzea eskatzen du sindikalismo berriak. Eta etxeko langileen lehenengo hitzarmena irekitzeko planteamendua egin dugu. Beraz, ikusten dugu LAB aitzindaria izaten ari dela sektore berri horietara gerturatu eta ekintza sindikala praktikan jartze horretan, nahiz eta gaur gaurkoz ez duten ordezkaritza sindikalerako aukerarik. Emaitza horiek lortzeko etengabeko birpentsatze horretan jarraitu beharko dugu.

Ekintza sindikala birpentsatzea behin baino gehiagotan aipatu duzu, baita urte batzuk daramatzazuela ere. Baina nola izaten ari da prozesu hori LABentzat?

Maila teorikoan ariketa horiek egiteko gure denbora eman genuen. Oso prozesu parte hartzailea martxan jarri genuen, eta iritsi ginen aurreko kongresura ariketa eginda eta zer suposatzen zuen nahiko argi izanda. Ondoren egia da ekintza soziosindikal berria praktikan egunez egun eraiki behar dela, zailtasunak hor daudelako. Are gehiago, lan harremana eraikitzen ari delako sindikatuok geroz eta eragin gutxiago izan dezagun, eta horrek sindikalismoaren desprestigioa dakar. Guk aldiro-aldiro aztertzen dugu langile kolektibo bakoitzaren egoera zein den, eta saiatzen gara borroka estrategia ahalik eta eraginkorrena planteatzen. Askotan lantokietan bertan deitutako greba eta mobilizazioei lotua, beste batzuetan interprelazio politikoari lotua, beste batzuetan patronalaren aurrean egin beharreko ekimenekin, baina lekuan-lekuan etengabe pentsatuz joan beharko gara.

Bestalde, sistema kapitalista sekulako abiaduran doa aldaketak inposatzen, eta sindikatuoi askotan kostatzen zaigu aldaketa horiei aurrea hartzea, eta dagoeneko erantzuten direnean erantzun behar izaten diegu. Kostatzen zaigu ez dugulako bitartekorik azterketa horiek egin ahal izateko. Gure apustua orain bada gure azterketa gaitasun horretan hobetzea, eta ahal den neurrian etorriko diren aldaketa horiei aurrea hartzea.

"Sistema kapitalista sekulako abiaduran doa aldaketak inposatzen, eta sindikatuoi askotan kostatzen zaigu aldaketa horiei aurrea hartzea, eta dagoeneko erantzuten direnean erantzun behar izaten diegu"

Low cost gizarte honetan, jendea ez da hain zorrotza kontsumitzerako garaian atzean zer dagoen begiratzean?

Nik uste sistemaren eta neoliberalismoaren eragina hor dagoela: indibidualismoa bultzatzen da, kontsumo eredu jakin batzuk bultzatzen dira, eta jendartean neurri handi batean hori sartu da. Horrek gogoeta sakona eskatzen du, eta guk sindikatu bezala beste eredu batzuk sustatzea. Gure misioa edo egitekoa ere dugu. Horrelakoei ere heldu behar diegu, atzetik prekariazio egoera zabala dakartelako. Era berean, krisi ekologikoari loturiko gogoeta sakona egin behar dugula iruditzen zait. Azken baten, zoriontasuna asko kontsumitzearekin lotuarazi digute eta ez duelako zertan horrela izan. Baina hori prozesua izan beharko da. Hala ere, prozesu horretan norbanakoetan arreta jarri behar badugu ere,  ezin ditugu egin guztiaren erantzule.

Joan den ikasturtean bukatu genuen programa sozioekonomikoa, eraldaketa sozialerako proposamen anitz jasotzen dituena, kontsumo ereduari lotutakoak, zerbitzu publikoen ingurukoak. Eta gutxinaka bagoaz hor ateratako gogoetak eta proposamenak ateratzen. Egia da ondoren etortzen dela, aurtengo ikasturtean bezala, prezioen gorakada, erosteko ahalmenaren galera... eta berriro ere egunerokotasunak eramaten zaitu arreta beste leku horietan jartzera.

Ia sei hilabete pasa dira bi buruko zuzendaritza izendatu zenutenetik. Nola bizitzen ari zarete?

Esperientzia berri bat. Guk sindikalismo berriaz hitz egiten dugu, eta gauza berriak probatzeko gaude. Bi buruko zuzendaritzarenak helburu jakin bati erantzuten dio. Horren atzean dagoen gogoeta da zuzendaritza eredu koralagoa egiteko borondatea; goitik behera eraikitzen den zuzendaritza baino, behetik gorako kanalei bestelako garrantzia emango diena, komunitatearekin konektatuko duena, langileen hitza kontuan hartzeko borondate edo determinazioa izango duena. Parte hartzeko plan estrategiko bat diseinatzen ari gara, eta iruditzen zaigu langileak askoz gehiago entzun behar ditugula.

Bestalde, zuzendaritza eredu feministagoa bultzatu nahi dugu. Sindikatuak 30 urte daramatza plan feministarekin, eta horrek isla izan du barne mailan, baina baita kanpora begira ere. Eredu sindikala berritze horretan, sindikalgintza feminista garatzea eta bestelako lidergo ereduak sortzea dira beste berritasunetako bi. Estatututara eraman dugu bi irudi horietatik bat gutxienez beti emakumea izango dela. Apustu garbia da, baina sindikatuan egiten ari garen aldaketa guztien isla. Pentsatzen genuen une egokia zela halako urratsa emateko. Eta momentuz esango nuke ondo funtzionatzen duela. Gure hasierako kezketako bat zen komunikabideak ez daudela ohituta horrela lan egitera. Baina nahiko modu naturalean hartu dute. Eta beste batzuei ere bidea irekitzen, ez baitaude horrelako eredu asko.

"Sindikalismoa oso mundu maskulinizatua izan da, eta sindikalismora gerturatu garen emakumeok eredu sindikal maskulino guztiz androzentriko batean egin behar izan dugu gure ibilbidea. Zorionez, hori asko aldatu da"

Hego Euskal Herriko sindikatu nagusien artean bi emakume zaudete, zu eta Loli Garcia —Comisiones Obreras—. Horrek bestelako ikuspegia eman dezake?

Nik uste badela zerbait aldatzen ari den seinale. Sindikalismoa oso mundu maskulinizatua izan da, eta sindikalismora gerturatu garen emakumeok eredu sindikal maskulino guztiz androzentriko batean egin behar izan dugu gure ibilbidea. Zorionez, hori asko aldatu da. Gurean, barne mailan egin dugun lanketagatik, baina baita beste eremu batzuetan urratsak eman direlako ere. Lidergoan ere gertatzen da: proiektatzeko modu bat, gauzak egiteko modu bat, autoritatea irabazteko modu bat ikasi ditugu, eta zuzendaritza batean autoritatea irabazi behar duzu autoritarismorik erabili gabe

Horren guztiaren isla badira lehen aipaturiko sektore feminizatuetan ireki diren borrokak. Ez da kasualitatez sortu den zerbait. Hori lotuta dago sindikalgintzan emakumeok beste presentzia bat edukitzearekin, sindikalgintza ulertzeko beste perspektiba bat edukitzearekin, perspektiba feminista garatzearekin. Feminismoa aldarrikatzeaz harago, praktika feminista aurrera eramateko determinazio edo borondate horrekin. Zentzu horretan, ardura postuetan zenbat eta emakume gehiago izan, orduan eta positiboagoa izango da, emakumeek ere erreferentzia horiek ikusten dituztelako.

Sindikatuez ari garela, zein harreman duzue beste sindikatu nagusiarekin, ELArekin?

Urrunketa bat egon dela esan genezake. Gauzak ez daude guk nahiko genukeen puntuan. Bi sindikatuen artean elkarlana garatzeko apustua egin genuen, eta aldaketa sozialerako burujabetza prozesua bultzatzeko konpromiso batzuk gureganatu genituen. Adierazpen bat sinatu genuen, eta guk oso balorazio positiboa egin genuen. Baina gure sorpresarako ELAk uko egin zion adierazpen hori garatzeari edo praktikara eramateari.

ELAk bere azkeneko prozesuan estatu independentea aldarrikatu du, baina guk ikusten dugu sindikatu abertzaleok askoz ekarpen handiagoa egin dezakegula gure eremutik, gure autonomiatik.

Zein zentzutan?

Guk lan harremanetarako eta sozialetarako esparru propioa aldarrikatzen dugu, eta horrek gaur egungo eskumen markoa gainditzea eskatzen du. ELAk uko egiten dio horri. Independentista bezala aldarrikatzen du bere burua, baina ondoren bere praktika ez dela batere independentista. Guk urte asko eman ditugu elkarlan horren bila, baina iritsi da momentu bat elkarlan horretarako baldintzarik ez dugula ikusten. Beraz, marko propioaren eraikuntzarako bi lege egitasmo aurkeztu ditugu adibidez, lan kode proposamena eta gizarte segurantzako lege proposamena. Bertan ibilbide oso bat, trantsizio oso bat marrazten dugu gaur egungo eskuduntzetatik abiatuta, estatu propio bat izan bitartean nola eraiki litekeen marko propioa. Nola edukiz betetzen joaten den eta horretarako guztirako.

Era berean, ekintza sindikalean ikusten dugu gehiegitan ELAk profil propioa markatzeko beharra duela. Elkarlan sindikalean aritzea baino, nahiago dituela interes korporatiboak lehenetsi, eta langileen interes korporatiboak bigarren plano baten utziz bere alde bakarreko erabakiak hartzea. Eta horren isla handiena izan da Bizkaiko metalean gertatu dena. Intersindikal horretan pultso horri eutsi diogu eta berak bere burua intersindikaletik kanpo utzi du eta beste sindikatuen artean sortu da beste eremu bat.

"Guk lan harremanetarako eta sozialetarako esparru propioa aldarrikatzen dugu, eta horrek gaur egungo eskumen markoa gainditzea eskatzen du. ELAk uko egiten dio horri"

Zenbait puntutan bat egiten duzue.

Karta sozialean elkarrekin gaude, baita dinamika sozialean ere, eta horrek badu bere garrantzia. Azken batean, aldaketa soziala eta burujabetza soziala aldarrikatzen dugun eragile sozial eta sindikal desberdinen arteko elkargune bat da. Euskalduntzeari lotutako hainbat kontutan ere elkarrekin gaude. Eta lan istripuen aurrean, gutxienez, minimoetako erantzun bat emateko gehiengo sindikal bat artikulatuta dago. Ahal den neurrian dugunari eutsiko diogu. Baina ez dugu ezkutatuko harremanak ez daudela guri gustatuko litzaigukeen puntuan.

Zein da, beraz, planteamendua?

Eremu sindikalean, argi edukita CCOO eta UGTrekin horrelako elkarlan orokorretarako baldintzarik ez dagoela, bai duten eredu sindikalagatik, bai euskal esparruari lotuta duten jarreragatik, lekuan lekuko fronte sindikal eta sozial ahalik eta anitzenak bilatzea da gure apustua, gure ustetan langileen egoerak indarrak metatzea eskatzen duelako. Hor aukera ematen die lekuan leku intersindikal argazki desberdinak egiteko. Era berean, eragile sozialekin ere aliantza horiek sustatzen saiatzen gara, azken batean lan munduan ematen diren gatazkak sozializatu behar direlako, elkartasuna bilatu behar delako eta horretan gabiltza. Eta hauteskunde sindikaletan gaude. Epe motzean ez dugu espero egoera aldatuko denik.

Espero duzue hauteskundeak pasata pixka bat baretzea?

Ez dakit zer esan. Hauteskunde sindikalen emaitzak ez dakit zein punturaino baldintzatuko duen. Hauteskundeak pasa arte, nekez. Nik uste denok nahi dugula, LABek ere hori nahi baitu, ahalik eta gehien hedatu. Baina gure ikuspegitik zentralitate gehiago ematen diogu langileen egoerari eta hor indar gehiago izateari, edo herri honetan egin behar den prozesu politikoan langileak ere prozesu independentista horretara erakartzean egin behar dugun ekarpen horri propioki lortu ditzakegun emaitzei baino. Guk ELA ez dugu hor ikusten, eta batzuetan lehiakide bezala ikusten gaituztela dirudi. Hor erabaki propioak hartzen dituzte eta erabaki propio horien aurrean guk joko horrekin ez jarraitzea erabaki dugu. Noiz arte? Ikusiko dugu. Momentuz, behintzat, aurtengo ikasturtea nahiko horrela pasako dela uste dugu.

"Aurtengo hauteskunde sindikalak oso testuinguru berezian ematen ari direla. Inoiz ez gara iritsi hauteskunde sindikaletara une honetan dugun gatazka laboralarekin"

Hauteskunde sindikalak, momentuz, espero bezala doaz?

Bai. Jarritako helburuak betetzen ari gara. Helburu horien artean zeuden EAEn bigarren postu horretan egonkortu eta CCOOrekin alde hori handitzea, hauteskunde sindikalen epe trinko honetan Hego Euskal Herrian bigarren sindikatu izatetik gertuago kokatzea, belaunaldi erreleboa ematea eta gazteak sartzea ekintzetan, baita emakumeak ere. Portzentajeak oraindik ez ditugu, baina esan dezakegu hori lortzen ari garela. Ikusten ari gara LAB dela proiektu bat hedatzeko aukera handiak dituena.

Kontuan izan behar dugu aurtengo hauteskunde sindikalak oso testuinguru berezian ematen ari direla. Inoiz ez gara iritsi hauteskunde sindikaletara une honetan dugun gatazka laboralarekin. Beste garai batzuetan, hauteskunde sindikalen garaia izan da barealdi garaia, eta orain inoiz baino gatazka gehiago dago. Horrek LAB bezalako proiektu batean eragina du, gero hauteskunde sindikalak lantzerako orduan. Baina horren gainetik ere emaitzarekin gustura gaude. Eremu guztietan, gainera, hazkunde hori nahiko orekatua izaten ari da. Baina oraindik asko falta da esan dugun bezala.

Afiliazio datuak ere bide onetik doaz?

Bai. Eta ez dira garai errazak afiliazioan gorakadak izateko, baina aurreko urtean %3tik gorako hazkundea izan dugu. Horrek guztiak erakusten digu LABen proiektuak oraindik baduela ibilbidea eta hedatzeko aukera. Eta gainontzekoan hauteskunde sindikalena nahiko normaltasunez pasatzen ari bada ere zenbait lekutan ikusten dugu enpresarien aldetik oztopoak jartzen ari direla. Ez LABen kontra konkretuki, baizik eta orokorrean: langileen erroldak emateko, edo behin-behineko langileei kontratua ez berritu plantillak murrizteko eta ordezkari sindikal gutxiago aukeratzeko. Horrelako gauzak beste garai batzuetan baino gehiago sumatu ditugu.

Sindikatuen harremanaz gain, badago instituzioekin harremana. Urriaren 31ean bildu zineten 2013tik lehen aldiz Urkullurekin. Aurrerapausotzat jotzen duzue, edo testuinguruari loturiko zerbait izan da?

Ezohikoa litzateke lehendakari bat ez biltzea sindikatuekin. Baina azkeneko aldiz eskatu genionean gehiengo sindikal bezala, Urkulluk bilera ukatu zuen, ez zen posible izan. Beraz, jarrera aldaketa bera positiboki baloratzen dugu.

Bileraren emaitzari dagokionez, Jaurlaritzak egiten dituen politika publikoekin nahiko kritikoak izan ginen. Urkulluri adierazi genion gehiegi ikusten genuela patronalaren ildoan. Adibide desberdinak izan ditugu horretan. Bilera horretan eragina izan du, batetik, LABek duen pisua eta sindikatua izatea; eta, bestetik, gure profil soziopolitikoa indartzeko determinazioa dugula eta erabakia hartu dugula. Hainbat proposamen ditugu langileen egunerokoa hobetzeko, eta horiek borrokatzen ditugu negoziazio kolektiboan. Politika publikoetan, ordea, eragiteko aukerarik ez dugu, eta eztabaida batzuen parte izan nahi dugu. Hortik dator parte hartze instituzionalarekiko hartu dugun jarrera berritua. Beste urrats bat eman behar dugu deslegitimatzeko Jaurlaritzaren eta patronalaren artean dagoen entente hori, eta kritikatzeko zer nolako mugak ditugun sindikatuek politika publikoan eragiteko.

"EGABera itzultzea eskatu dugu, baina ordezkariak maiatzean berritu behar dira oker ez banago. Formalki, logikoa den bezala, modu normal batean ezingo dugu parte hartu ordura arte. Baina aukera eman ziguten aurkezpena egiteko"

LHK Lan Harremanen Kontseiluan bazaudete, ELA ez bezala, eta EGAB Ekonomia eta Gizarte Arazoetako batzordera itzultzea eskatu duzue.

Parte hartze instituzionaleko organoetan izan beharreko jarrera ELA eta gure arteko elkarlan momentu batean hartutako erabakia izan zen, gogoeta partekatua, baina ondoren gauzapena bakoitzak bere bidetik egin zuen. EGABen eta Osalanen batera atera ginen bezala, LHK gu ez ginen atera ELAk erabili zuen argudioak gu ez gintuelako konbentzitu. Orain, EGABera itzultzea eskatu dugu, baina ordezkariak maiatzean berritu behar dira oker ez banago. Formalki, logikoa den bezala, modu normal batean ezingo dugu parte hartu ordura arte. Baina aukera eman ziguten aurkezpen batean parte hartzeko, asteazkenean egin genuena. Aukera hori eman izana ere positiboki baloratzen dugu, eta aurkezpen horretan egin duguna da bere momentuan erregistratu genuen lau puntuko proposamen hori krisi ekosozialari irtenbidea emateko neurriak jasotzen dituena.

Plan bat diseinatzen ari gara parte hartze hori nolakoa izango den definitzeko. Baina mahai gainean dago Osalanena eta EGABena, ondoren izendapen berriak egokitzen direnean hor egoteko. Hala ere gure asmoa ez da bilera guzti-guztietan parte hartzea.

Zuen kasuan, ezker abertzaleko kideak izanda, eta ezker abertzalearen barruan alderdi politiko bat egonda, EH Bilduk Nafarroako edo Espainiako aurrekontuak babestu izanak mugatzen zaituzte? Askatasun puntu bat galdu dezakezue?

Nik ez nuke hori horrela esango. Egia da hasiera batean arrotza irudi zezakeela, baina azkenean ezkerreko independentismoaren barruan gauden eragile desberdinek paper edo funtzio desberdinak ditugu. Gauza bat da EH Bilduk bete behar duen paper instituzionala, eta bestea da guk sindikatu bezala bete behar dugun papera. EH Bildurekiko proiektu politiko bat konpartitzen dugu, baina guztiz autonomoak gara erabakiak hartzeko. Autonomia horretan, beharrezkoa ikusi dugunean kritikatu izan ditugu neurri edo akordio desberdinak, kasuan kasu, aurrekontuak. Hori horrela izango da.

"Ezkerreko independentismoaren barruan gauden eragile desberdinek paper edo funtzio desberdinak ditugu. Gauza bat da EH Bilduk bete behar duen paper instituzionala, eta bestea da guk sindikatu bezala bete behar dugun papera"

Lan istripuei dagokienez urte bereziki gogorra izaten ari da edo azken urteetako tendentzia da?

Dagoeneko aurreko urtean baino bi hildako gehiago izan dira aurten. Baina ez nuke esango aurtengoa urte bereziki gogorra izaten ari denik. Azkeneko urteak dira gogorrak. Gainera, ekidin daitezkeen istripuak dira gehienak prebentzio neurri egokiak hartuz gero. Adibidez, alturatik eroritako hamaika langile izan dira aurten. Baina enpresetan ez dago prebentzioaren aldeko kulturaren jarrerarik, hori askotan gastuarekin lotzen delako. Lan-baldintzak prekarizatzearekin batera, prebentzioan ez inbertitzea ere kostuak murrizteko bide bat da. Eta beste alde batetik, instituzioen eta Osalanen aldetik, ez dugu ikusten patronalarekiko interpelaziorik, presiorik edo patronalari exijentzia nahikoa egiten zaionik benetan beharrezkoak diren prebentzio neurri horiek jar daitezen.

Gainera kontuan hartu behar da lan istripuez gain, laneko gaixotasunen bidez hiltzen diren langileen kopuruaren erregistrorik ez dagoela. Hamaika aldiz eskatu dugu laneko gaixotasunen erregistroa. Azterketa batzuk daude, esaten dutenak lan istripuz hildako langile bakoitzeko 16 lagun hiltzen direla lan gaixotasunez, baina hori jakitea ezinezkoa da. Laneko gaixotasunen kasuan, askotan zailtasunak izaten ditugu hori demostratzeko, gaixotasun arrunt bezala jaso ohi dutelako, eta hor mutuekin sekulako borrokak izaten dira.

Beraz, lan istripuena arazo sozial larria da, non konponbideak jartzeko borondaterik ez dagoen. Guk parte hartze instituzionalean hartuko ditugun erabaki berri horietan Osalanen izango dugun ildo nagusietako bat izango da. Arreta asko jarriko diogu gertatzen ari den istripuen kasuistika horretan, eta horiek ekiditeko zer nolako neurriak behar diren planteatuko dugu. Eta hor aldiro-aldiro proposamen zehatzak eramango ditugu Osalanera. Horrekin bilatzen dugu Osalan presionatzea eta neurriak har daitezen exijitzea.

Osalanerako apustua gaixotasun profesionalen arlo horri ere lotuta izango da?

Bai. Lanean ematen diren osasun galera guztietan jarri nahi dugu arreta, eta horien atzean zein arrazoi dauden eta zer nolako neurriak hartu beharko liratekeen exijitu. Zerbait progresiboa izan beharko da. Kontua da osasunarekin gertatzen dena da dela hain gauza ikusgarria, hortik abiatuko garela segur aski. Baina asmoa badugu aurtengo ikasturtea bukatu aurretik iniziatibaren bat hartzeko.

"Defendatzen dugu pentsio sistema propio baten aldeko apustua egin beharko genukeela. Badakit hor behin eta berriro ateratzen dela ez litzakeela bideragarria izango, baina utz diezagutela gurea kudeatzen eta ondoren ikusiko dugu zer egiten dugun"

Puri-purian dagoen beste gai bat dira pentsioak. Garaiz iritsiko al da Madrilgo gobernuak hartu behar duen erabakia?

Ez du erraza garaiz iristeko elkarrizketa sozialean ez delako adostasunik izango: patronala ez dago kotizazioak igotzearen kontu horrekin ados, ezta sindikatuak kotizazioa 30 urtera igotzearekin ere. Adostasunak, beraz, zaila dirudi, eta ondoren ere Kongresuan gehiengoa lortzea ez du hain erraza edukiko. Pentsio sistema publikoan eragina izango duen atzerapausoa da 30 urteko kotizazio urteena. Kalkuluen arabera, 15 urtetik 25era igo zenean %5eko galera ekarri zien pentsiodunei. Beraz, 25etik 30era, nahiz eta saltzen ari diren bakoitzak aukeraketa egiteko aukera izango duela, azkenean pentsioak ahultzea dakar. Inkognita bat da.

Erreforma bai ala bai egin behar da. LABen ustez zein izan beharko litzateke apustua?

Gure ustez sarreretan arreta gehiago jarri behar da. Sarrera gehiago izateko kotizazioak altxatzea norabide onean doan neurria da. Hor agian erabaki ausartagoak hartzeko marjina izan daiteke. Kontua da neurriak oso partzialki azaldu direla, eta osotasun bat ikusi beharko genukeela. Osotasun hori ikusi gabe, nik ez nuke esango neurri jakin bat ondo ikusten dugunik. Pentsioekin planteatzen duguna da sarrerak handitzeko kotizazio topeak handitzea, soldatak duintzea eta gutxieneko soldata jartzea, horrek kotizazio gehiago dakarrelako, eta ikusita bilakaera demografikoa zein den zerga kontuetatik eta fiskalitatearen bidetik heldu beharko zaio finantzarioari. Borondate politiko eta lehentasun kontua da, baina hortik heldu beharko zaio. Bestela nekez eutsi ahalko zaio pentsio sistema publikoari, edo gertatuko da gertatzen ari dena: ahultzen ari dela pentsio sistema publiko hori.

BGAEen aldeko apustu horretan ikusten da. Egia da enpleguari eta negoziazio kolektiboari lotuta ez dela pentsio plan osagarri indibidualak bezain kaltegarria, baina hemen badugu BGAEen adibidea, eta ikusten dugu horren eragina zein den. Pentsio osagarri bezala, ez da unibertsalizatu, eta langile kolektibo batzuek bakarrik dituzte onura horiek, eta aldi berean pentsio sistema publikoa ahultzen doa. Defendatzen dugu pentsio sistema propio baten aldeko apustua egin beharko genukeela. Badakit hor behin eta berriro ateratzen dela ez litzakeela bideragarria izango, baina utz diezagutela gurea kudeatzen eta ondoren ikusiko dugu zer egiten dugun. Hor, gizarte segurantzako lege proposamenean ere pentsio sistema propio horren aldeko apustua egiten genuen. Baina gaur egungo eskuduntzak eta marko juridikoa gainditzea dakar, eta badakigu gizarte segurantzarena gai konplexua dela, gaur-gaurkoz estatutuan jarritakoa ere bete gabe dagoelako.

Hori Hegoaldean. Iparraldean ere, Macronek herenegun iragarri zuen aste honetan aurkeztu behar zuen pentsioen erreforma hilabetez atzeratuko duela. 62 urtetik 65 urtera luzatu nahi du, kotizazio epeak ukitu nahi ditu eta Frantziak dituen kotizazio sistema horiek sinplifikatu. Pentsatzen dugu ikuspegia antzerakoa izango dela.

Abiapuntu desberdina izan arren, norabide berean doazen neurriak dira, Europako hainbat herrialdeetan horrela ematen ari direlako. Ez dakit zein punturaino presio soziala izan daitekeen. Macronek jarri zuen mahai gainean, ondoren erretiratu zuen.

"Fiskalitatearekin ikusten dugu aberastasuna geroz eta esku gutxiagotan pilatzen ari dela, eta desoreka sozialak geroz eta handiagoak direla. Horri buelta emateko, dagoen bidea da soldatak hobetzea eta duintzea, eta fiskalitatea berritzea"

COR Erretiroen Kontseilu Orokorren arabera, sistema egoera defizitarioan izan daiteke 2023an. Neurria urgentea da?

Errealitate bat da, baina berriro ere: diru-sarrerei erreparatzen diegu edo, bestela, murrizketen ildotik jarraitu beharko da. Bestela, ikusita bilakaera demografikoa, soldatak gero eta prekarioagoak izanda, eta horrek kotizazio murritzagoak ekartzen dituela, sistemaren sostengua geroz eta nekezagoa da.

Ez da neurri bakarra. Macronen gobernuak langabezia-tasa %9 baino txikiago denean langabezia jasotzeko epeak murriztu nahi ditu.

Eskubideen murrizketen norabidean doazen neurriak dira denak, dirua aurrezteko edo estatuak diru inbertsio txikiagoak egiteko. Horrekin ere ez dakit zein mobilizazio izango den.

Guri Ipar Euskal Herrian kostatzen zaigu mobilizaziorako agenda propioa izatea. Intersindikalarekin, CGT eta askotan kexatzen dira eredu zentralista horrek zer nolako ondorio ekartzen dituen. Azkeneko greba, adibidez, ostegun batetik astearte batera muntatu behar izan zuten. Baina logika batekin, eta erantzun propio bat ematerako garaian zailtasunak daude. Askotan, dauden erreformen aurrean, erantzunak-eta artikulatzerakoan estatutik datorren agenda horren arabera mugitu behar izaten gara, bai.

Soldaten hankaz gain, fiskalitatearen hanka aipatu duzu, sistema eraldatze aldera.

Guk fiskalitatearekin ikusten dugu aberastasuna geroz eta esku gutxiagotan pilatzen ari dela, eta desoreka sozialak geroz eta handiagoak direla. Horri edo buelta emateko, dagoen bidea da soldatak hobetzea eta duintzea, eta fiskalitatea berritzea. Alegia, diru gehiago bilduko duen zerga politika ezartzea, baina batez ere progresiboagoa izango den zerga politika martxan jartzean.

Gainera kontuan hartu behar dugu bai EAEn, bai Nafarroan ez dugula guztizko burujabetza zerga politika garatzeko, baina itun ekonomikoen bidetik badagoela aukera handi bat halako zerga politika egin ahal izateko, eta badagoela tartea hori eraldatzeko.

Askotan salatu dugu zerga politikaren norabidea EAEn eta Nafarroan patronalak markatzen duela neurri handi batean. Horren adibide da momentu honetan presio fiskalari dagokionez Europako batez bestekoa baino presio fiskal baxuagoa dugula; biltzen den diru horretan %80 lan errentetatik jasotzen da, langileengatik, eta sozietateen gaineko zergatik %7 inguruan. Horrek erakusten digu enpresen irabazien gainean badagoela askoz gehiago zergapetzeko tartea. Gainera, egun ingeniaritza fiskal sistema dago eraikita enpresa asko beraien irabazien gainean oso zerga gutxi ordaintzeko. Behin eta berriz langileoi eskatzen zaizkigu esfortzuak. Aldiz, ez dugu ikusten beste aldean esfortzu hori eskatzen denik. Baina hor ere ikusten dugu Sanchezen gobernuak enpresa energetikoei eta bankuei beraien irabazien gainean zerga bat ezartzeko hartu duen erabakiaren aurrean EAJ nola dabilen maniobratzen berriro ere enpresak lehenesteko eta Repsol bezalako enpresak onura batekin ateratzeko. Hori da dugun errealitatea. Eskuduntzak ez dira baliatzen bestelako zerga politika egiteko, eta herritarren mesederako politika publikoak garatzeko. Eta oso kuriosoa da: behin ere ez da momentua zerga politikaren eztabaida zabaltzeko. Nahiko itxita dagoen ate gisa ikusten dugu.

"Askotan salatu dugu zerga politikaren norabidea EAEn eta Nafarroan patronalak markatzen duela neurri handi batean. Horren adibide da momentu honetan presio fiskalari dagokionez Europako batez bestekoa baino presio fiskal baxuagoa dugula"

Gure zerga sistema egungo eredu produktiboari begira dago. Repsol aipatu duzu, baina Petronor, Bizkaiko Ogasunaren bigarren ekarpengile nagusia da. Zergak igota, arriskua dago fiskalki beste nonbaitera alde egin dezan?

Nire ustez betiko argudioak dira interes enpresarialak defendatzen dituztenen aldetik zerga politikaz hitz egiten dugunean. Zerga politika logika konpetitibo batetik planteatzen da, baina beti enpresak geroz eta zerga gutxiago ordaintzearen ikuspegitik. Hori da Madrilen Ayusok ere defendatzen duena. Guk ikusten duguna da EAJren politikak antzekotasun asko dituela PPren politikekin. Oso eskuineko jarrera duela zergen gaiari dagokionez. Lehiakortasunaren izenean zerga gehiago biltzeari uko egiten zaio, eta ondoren eragin zuzena du gure gizarte ereduan. Orduan, justuak izan behar gara eta erabakiak hartu behar dira. Eta, gainera, ez dugu partekatzen zergarena denik elementu determinantea enpresa bertan gelditzeko edo kanpora joateko. Hor bestelako alderdiak daude kontuan hartzen direnak. Baina errazagoa da zergaren elementu hori ateratzea.

Zergen konpetentzia horretan, Europatik mahai gainean jarri da gutxieneko sozietateen gaineko zerga, %15ekoa, batez ere Irlandaren eta Herbehereen lehia ekiditeko. Abiapuntu egokia izan liteke?

Gogoeta interesgarria dela iruditzen zaigu, azken batean hitz egiten ari ginenagatik ere. Oso ohikoa da lehia hori aipatzea enpresen aldetik zergei buruz ari garenean. Egia da ezartzen den tasa nahiko baxua dela, baina gogoeta bera ireki izana eta marko orokorragoa jartzeko prestutasuna positiboa da. Eta zerga erreformak eskatzen duen norabidean doa. Partziala da, mugatua, eta gehiago behar da, baina norabide horretan. Eta EAEn ikusi dugu PFEZaren deflatazioarekin ez dela norabide horretan doan neurria. Egia da gutako bakoitzak gure poltsikoetan onura batzuk izango ditugula, baina gehien duenak ere murrizketa batzuk izango ditu, diru bilketa gutxiago izango da eta diru bilketa gutxiago izateak diru gutxiago esan nahi du ondoren beste gauza batzuetara bideratzeko. Egia da Espainian Sanchezen gobernuak hartutako neurri horiek eta Europatik datozen haize horiek ere, aldiz, EAEn EAJren gobernua ikusten dugu oso eskuineko politiketan.

OCDEk ere esan du aste honetan gutxieneko soldatak igo behar direla. Espero ez ziren tokietatik etortzen ari dira hauspoak?

Nik uste dut egoera dela hain larria, bai lan baldintzen degradazioari, bai zerbitzu publikoen eraispenari, bai bizi baldintza duinei dagokienez, non horrek eragina izango duen kontsumoan sortuko dituen desberdintasun sozialekin.

Egia da egoera sozial geroz eta okerragoarekin errebolta bat egite hori ez dela betetzen, baina sortu litezke baldintza batzuk jendeak erantzun sozialak emateko. Halako egoeren aurrean badago gutxienez minimo batzuk jartzea. Baina egoeraren larritasuna erakusten du, bai. Eta kontuan izan behar dugu aurreko krisietatik gatozela.

"Sistema bidegabea da, eta ezin da sostengatu etengabeko produkzio egoera batean. Eskatzen du produkzio ereduan gogoeta sakona [...]. Adibidez Statkraften adibidearekin bezala sortu den eztabaida"

Nola ikusten duzue LABetik 2023a?

Langileek izan duten erosteko ahalmenaren galera hori eta bizitzaren garestitze horri aurre egiteko beharra dago, eta irekita daude hainbat lan gatazka, eta horiek hor jarraituko dute. Ondoren, geroz eta ebidenteagoa da krisi ekologiko baten aurrean gaudela. Sistema bidegabea da, eta ezin da sostengatu etengabeko produkzio egoera batean. Eskatzen du produkzio ereduan gogoeta sakona, oso konplexua dena eta prozesu parte hartzaileen bidez egin beharko dena. Adibidez Statkraften adibidearekin bezala sortu den eztabaida. Herritarrekin batera prozesua egin beharko da. Guk hor trantsiziorako batzordeak planteatzen ditugu maila lokalean eragile desberdinen artean sortu beharko liratekeenak. Sindikatu bezala badugu asmoa gure eredu produktiboaren azterketa egiteko, ikusteko zein lan diren ezinbestekoak bizitzari eutsi ahal izateko, eta zeintzuk ez diren ezinbestekoak. Edozein kasutan, trantsizioa egin behar da, eta langileak ezin dira enplegurik edo alternatibarik gabe utzi.

Beste arreta gune bat guretzat zaintzaren eredu guztia izango da. Ikusten dugu bizitzaren garestitzeak sortu duen egoera, edo krisi klimatikoak, baina zaintzaren afera ere oso potoloa da. Guztiok izango dugu gure bizitzan zehar zainduak izateko beharra, eta gaur-gaurkoz zaintza duina jasotzeko eskubidea ez dago bermatuta. Zaintzaren gaia erdigunera ekarri behar da, eta pixka bat politizatu, irtenbide bat emateko. Zaintzaren eremu hori guretzat beste lehentasunetako bat izango da. Eta ondoren, honetarako guztirako ere etengabe aldarrikatu beharko dugu burujabetza maila handiagoa. Egia da Europatik markatzen diren politikek geroz eta gehiago eragiten digutela. Alegia, Europan diseinatu, estatuek exekutatu eta guri inposatu. Baina era berean estatu propioa izateak, eta estatu propio baten tresnak izateak langileen bizi baldintzak arautzeko bitarteko gehiago ematen dizkigula uste dugu. Eta guretzat gure lehentasunen artean hor ere ekarpen bat egitea izango da helburua, burujabetzarekin batera, marko propio horretan urratsak ematen jarraitzea. Baina erronka horiei guztiei aurre egin behar diegu hauteskunde sindikalen urtea izanik, beraz urte berezia da, eta baldintzatuak gaude hauteskunde sindikalen prozesua oraindik ere apirilera bitarte luzatuko delako. Eta horretan igaroko dugu kurtsoa.

Elkarrizketan askotan aipatu duzu ikuspegi feminista, eta sindikatuetako bi ordezkari emakume izatea ere adierazi dugu. Beste arlo bat non kristalezko sabaia izan den Bertsolaritza da. Igandeko Bertsolari Txapelketa Nagusiko finalera begira, nork uste duzu irabaziko duela?

Emakume bat izatea nahi dut, eta Alaia Martin izatea nahiko nuke. Ez du erraza izango, baina uste dut txapelketa txukuna egin duela. Parean zituen lehiakideak ez ziren edonolakoak, eta Maialenen —Lujanbio— itzala hor dagoela. Baina Maialenek dagoeneko izan du aukera hori, eta ikusita zein lan egin duen txapelketan, Alaia Martin.