Kontsumitzaile garen aldetik, gure eguneroko jardueretako bat etxean erostea eta kontsumitzea da. Gehienetan, eguneroko prozesu hori sistematikoki gauzatzen dugu, atzean dagoen konplexutasunari erreparatu gabe. Gizarte modernoei esker, urrutiko lekuetatik datozen produktuak eskura ditzakegu txanpon batzuen, txartelaren pasabide baten edo ordenagailuan klik soil baten truke.
Oro har, ez gara jabetzen ondasun jakin bat erabiltzeak edo kontsumitzeak gizartean edo ingurumenean izan ditzakeen ondorioez. Gure ondasun eta zerbitzuen hornikuntza- edo kontsumo-prozesuek planetan bizi diren pertsonengan edo, are gehiago, etorkizun hurbilean bertan biziko direnengan dituzten ondorioen baloraziorik ere ez dugu egiten. Horixe da, hain zuzen ere, Brundland txostenaren orientazioa.
Kontsumitzailearen ikuspegitik, kasu gehienetan kontsumo arduratsua egiteak ez du ahalegin handirik eskatzen, gure kontsumo-ohituretan aldaketa txiki bat baizik. Beti bilatu behar dira baliabide naturalen ustiapena minimizatuko duten alternatibak, hala nola akatsa duten produktuak konpontzea, zerbitzu bat hainbat pertsonaren artean partekatzea, edo bigarren bizitza ematea produktua berrerabiliz edo beste pertsona batzuekin trukatuz. Era berean, gure erosketa-ekintzetan irizpide sozialak sar ditzakegu beste kolektibo batzuengan sor ditzakegun onurak (edo kalteak saihestea) aztertzean, esaterako tokiko ekoizleei erostea eta, horren ondorioz, erkidegoan enplegua eta aberastasuna sortzea.
Oro har, ez gara jabetzen ondasun jakin bat erabiltzeak edo kontsumitzeak gizartean edo ingurumenean izan ditzakeen ondorioez
Alderdi horietan sakontzeko, kontuan hartu behar dira ingurumenak sistema ekonomikoaren barruan betetzen dituen funtzioak: batetik, baliabide naturalak ematea, ia produkzio- eta kontsumo-prozesu guztietan beharrezkoak direnak; bestetik, jarduera ekonomikoak sortutako zaborrak eta hondakinak gizakiok sorturikoak eta zeintzuek naturak xurgatu behar dituen;azkenik, gizakiak naturaz gozatzeko zerbitzuak eskaintzea, bizi kalitatea bermatu ditzaketenak
Tradizioz, Ekonomia Zientziak, Enpresaren Ekonomiak eta Marketinak aurreko eginkizun horietako lehenengoa baino ez dute aintzat hartu; hau da, baliabide naturalen eskuratzea. Horrek eragin ditu ingurumena hondatzeari lotutako egungo desorekak. Ingurumenak esparru ekonomikoan betetzen dituen funtzioak ulertzeko, oso erabilgarria da argi uztea zer alde dagoen baliabide naturalen eta ingurumen-baliabideen artean. Baliabide naturalak naturak ekoizteko ematen dituen baliabide guztiekin lotuta daude. Horien artean garrantzitsuenak lehengaiak eta berriztagarriak ez diren baliabideak dira (ikatza, petrolioa, etab.). Ingurumen-baliabideak, aldiz, pertsonen osasuna eta baliabide naturalen (airea, ura, etab.) zentzuzko erabilera bermatuko duen ingurumen-kalitate jakin bati eustea ahalbidetzen duten baliabideekin lotuta daude.
Gizarte modernoak ingurumenaz egiten duen erabilerak ingurumena etengabe hondatzea dakar, eta ondorio zuzenak ditu pertsonen bizi-kalitatean
Nolanahi ere, bi baliabide mota horiek estuki lotuta daude; izan ere, ingurumen-baliabideen zentzuzko erabilerak ingurumen-kalitateari eragiten dio, eta, era berean, ingurumenaren kalitate handiagoak baliabide naturalen etorkizuneko hornidura bermatuko du. Erauzketa-prozesu askok, adibidez, zuhaitzak mozteak, zuzeneko eragina dute airearen kalitatean eta, beraz, ingurumenaren kalitatean. Era berean, kutsaduraren ondoriozko ingurumenaren kalitate txarrak, adibidez, atmosfera- eta euri-egoeran eragiten du kasu askotan, eta, ondorioz, natura-baliabideen eta erauzketa-prozesuen kalitatean. Gizarte modernoak ingurumenaz egiten duen erabilerak ingurumena etengabe hondatzea dakar, eta ondorio zuzenak ditu pertsonen bizi-kalitatean eta enpresentzako inputen eskuragarritasunean. Arestian aipatutakoak zalantzan jartzen du gaur egun nagusi den eredua, eta agerian uzten du aldaketak egin behar direla etorkizuneko munduko testuinguru ekonomikoaren aurrean.
Baliabideen kudeaketa
Ekonomialari klasikoentzat baliabide natural jakin batzuk ez dira baliotsuak, ez baitira urriak eta ez baitute ahalegin handirik behar horiek lortzeko. Ondorioz, uste dute ez dutela baliorik, mugagabeak eta agortezinak direlako. Bestalde, aberastasunaren noziotik urrun daude, ondasun askeak direlako, ez direlako gai ez erosotasunerako, ez trukerako zentzu hertsian, eta ez dutelako ahaleginik behar horiek lortzeko. Horregatik, klasikoek garatutako teoriek, Zientzia Ekonomikoaren garapenaren oinarriak ezartzeko balio izan zutenek, beren azterketatik kanpo utzi zituzten beren baliabide-iturri funtzioarekin zuzenean lotuta ez zeuden ingurumenarekin lotutako alderdiak. Horrela, ekonomialari klasikoek baliabideen ekarpenaz haragoko ingurumenaren funtzioei jaramonik egin ez zietenez, alde batera utzi zuten sarbide libreko edo sarbide irekiko ondasunen kudeaketa eta azterketa, besteak beste, ondasun publiko edo komunena (kolektibo baten jabetzakoa). Hau da, eragile ekonomikoek ondasun jakin batzuk erabiltzea, hirugarrenei modu esanguratsuan eragiten dietenak. Horrek esan nahi du baliabide naturalak babesteko pizgarririk ez dagoela, ez bakarrik etorkizuneko belaunaldiei begira, baita oraingo belaunaldiei begira ere (Martínez, 1999, 109. or.). Horrek dakar Pigouk (1924) eta Coasek (1937) kanpokotasunen problema gisa izendatu zutena, edo Marshallek kanpo ekonomiatzat hartu zuena. Kanpokotasun horiek agertzen dira edozein eragileren (kontsumitzailea edo enpresa) portaerak beste baten ongizateari eragiten dionean, azken horrek aldaketa hori aukeratu gabe, eta hori konpentsatzeko preziorik, diru-ordainik izan gabe (Azqueta, 2007, 44. or.).
Ekonomialari klasikoentzat baliabide natural jakin batzuk ez dira baliotsuak, ez baitira urriak. Hortaz, uste dute ez dutela baliorik, mugagabeak eta agortezinak direlako
Horri dagokionez, Arenas eta Múgicak (1993), eta Martínezek (1999) uste dute ingurumen-ondasunek ondasun komunen tragedia jasaten dutela; izan ere, ondasun horien izaera publikoa eta aprobetxamenduaren murrizketarik eza kontuan hartuta, norbanako batek erabiltzearen kostua erabilera horretatik lortzen duen onura baino txikiagoa da, eta horrek baliabidea gehiegi erabiltzea edo deuseztatzea dakar. Ondasuna erabiltzearen kostu sozialaren eta pribatuaren arteko alde horri kanpokotasuna deitzen zaio.
Kontuan hartu behar dugun beste kontu bat da baliabide naturalak, gehienetan, hegoaldetik datozela, iparraldea hornitzeko, herri garatuenak hornitzeko, eta produktu toxikoak eta horiek ateratzean sortutako hondakinak, berriz, kontrako noranzkoan doazela, herrialde behartsuenetara. Ildo horretan, Schamer-ek eta Kaufer-ek (2013) uste dute egungo gizarteek kanpo-eragin positiboek eliteei eragiten dietela oro har, eta kanpokotasun negatiboek, berriz, ahulenei. Hau da, pobreak izan dira Katrinak Ameriketako Estatu Batuetan izandako hondamendi ekologikoen edo Indonesiako Tsunamien ondorioak gehien ordaindu dituztenak (Scharmer et al., 2013)
Hori guztia teoria ekonomikoen bidez arrazionalizatzen da, hala nola kostuen abantaila konparatiboaren bidez. Teoria horiek ez dute kanpokotasunen eragina barne hartzen. Horrek sor dezake Hardinek (1968) The Tragedy of the Commons edo pertsona arrunten ezbeharra deitu zuena, osotasunaren aurkako aldeen gerretara eraman gaitzakeena. Ez dugu ahaztu behar, espezie gisa, indarrak batu behar ditugula interes partekatu baten alde, hau da, gure biziraupena planeta bizigarri batean. Arestian adierazitakoak hutsunea gainditu behar du errealitate egosistemikoaren artean, non erabakitzaileek edo agintariek beren interes partikularrak lehenesten dituzten, ekosistemak bultzatzen duen interes kolektiboaren gainetik.
Kasu horietan, ondasunaren erabiltzaileak ez du ordaintzen ondasunak benetan balio duena, eta baliabideen banaketa eraginkorraren hipotesia bete egiten da horrelako baliabideak esleitzeko, ez baitago merkaturik jabetza sozialeko edo komunaleko ondasunak banatzeko (Ramos, 2000). Arazo hori zuzentzeko, zenbait egilek kanpo-efektu horiek sortzen dituzten jarduerak Estatuaren esku-hartzearen bidez arautzea justifikatzen dute, ingurumenaren gaineko ondorio negatiboak arintzeko (Pigou, 1924; Coase, 1937; Arenas eta Múgica, 1993; Ruesga eta Durán, 1995; Martínez, 1999; Ramos, 2000; Jiménez eta Rams, 2002).
Ikuspegi ekonomiko berri baten beharra
Hala ere, ingurumenaren aldagaia analisi ekonomikoetatik kanpo utzi arren, autore klasikoek eta neoklasikoek jakin bazekiten naturak bere mugak ezartzen zizkiola hazkunde ekonomikoari. Murrizketa horien adierazpenaren ondorioz, teoria ekonomiko konbentzionalak balioa galdu du jarduera ekonomikoa eta, bereziki, ekoizpen- eta kontsumo-jarduerak sistema itxitzat eta ingurumenarekiko independentetzat jotzean.
Ondorioz, beharrezkoa da ikuspegi ekonomiko berri bat. Ikuspegi horretan, garapen ekonomikoak ingurumena errespetatzea oinarritzat hartuko du, espezie gisa aurkezten zaizkigun erronkak eskualdeen arteko berdintasun- eta elkartasun-parametroen pean bermatu ahal izateko. Eskaintzaren ikuspegitik, beti sar daitezke baliabideen erabilera minimizatzera edo energia aurreztera bidera daitezkeen aurrerapenetan.
Erabaki ekonomikoetan naturarekiko zaintza eta irizpide sozialak barneratzea bai edo bai, beharrezkoa baino premiazkoa da. Homo economicusaren garaia bukatu da
Munduko ekonomiak eraldaketa-prozesuak inplementatu behar ditu ondasunak eta zerbitzuak ekoizteko moduetan, mundu mugatu batean dagoelako; izan ere, hazkunde mugagabearen funtsezko premisa lortzea ezinezkoa da, eta, beraz, enpresek izan behar dute aldaketa horren motorra, materialen, energia berriztagarrien eraginkortasunaren eta ezagutzaren ekonomia zirkular baterantz konbergentzia lortzeko konpromisoarekin. Hori lortzeko, prozesu dinamiko, dialektiko, gogoetatsu eta inklusibo bat egin behar da, naturaren ekonomia simulatzen duten enpresa-ondasunak eta -zerbitzuak ekoizteko, eraldatzeko, merkaturatzeko eta kontsumitzeko aukerarekin lotuta; izan ere, ekonomia horrek ez du hondakinik sortzen, elikagaiak baizik, eta guztia ekosistemaren prozesuan barneratu behar da, lurreko biosfera-atmosferaren mailan.
Egungo enpresek eta erakundeek ezagutzaren ekonomia berriak planteatzen dituen eskakizunetara egokitu behar dute. Horretarako, enpresarekin lotutako hezkuntza- eta prestakuntza-prozesu berriek eredu naturaletan oinarritutako enpresa-ekintzailetzako prozesuak bultzatu behar dituzte, pentsamendu gogoetatsu, kritiko eta konplexutik abiatuta.
Ikuspegi biomimetikotik, premisa nagusia da natura eta biodibertsitatea errespetatzea izan behar dela ekonomia eraldatzeko motorra. Egoera horren aurrean, hausnarketarako eta praktikarako agertoki bat eskaintzen da, naturarekin parekatzea proposatzen duena eta sistema sozioekonomikoek naturako ekonomia imitatu ahal izateko estrategiak proposatzen dituena. Funtsezko premisa da naturak bere egitura ekonomikoak dituela, eta horiek oso eraginkorrak dira iraunkortasunari dagokionez, materialen eta energiaren ziklo itxiak baititu. Giza ekonomia denboran eta espazioan bideragarria izan dadin, enpresa-berrikuntza bioinspiratuan oinarritu behar da ekoberrikuntza. Horretarako, natura-baliabideen erabilera eraginkorra inspirazio-iturritzat hartzea proposatzen da, naturako prozesuei eta sistemei jarraituz.
Erabaki ekonomikoetan naturarekiko zaintza eta irizpide sozialak barneratzea bai edo bai, beharrezkoa baino premiazkoa da. Homo economicusaren garaia bukatu da.