Euskal Autonomia Erkidegoko eredu ekonomikoaren eraketan Ekonomia Ituna funtsezkoa izan da, eta eragin nabarmena izan du ekosistema ekonomikoaren bilakaeran. Itunak ahalbidetzen duen autonomiari esker, euskal erakundeek zerga-politika eta baliabideen esleipena lurraldeko berezitasun sozial eta ekonomikoetara egokitu ahal izan dute. Erakundeen aldetik jarrera arduratsuagoa finkatzen ere lagundu du, Ekonomia Itunetik eratorritako zerga-autonomiak lurraldearen garapenean duten eginkizunaz kontzienteago egin baititu, tokiko sarean berrinbertitzera, epe luzerako plangintza estrategikora eta inguruneko iraunkortasun ekonomikoan inplikazio handiagora bideratutako kultura sustatuz.
Itunaren oinordetza: autonomia eta erantzukizuna
Itunaren 1981eko negoziazioak inflexio-puntua izan ziren EAEren etorkizunerako eta haren egitura ekonomikorako. Krisi ekonomiko sakonean murgilduta zeudela, jarduera instituzional bizia garatu zen, euskal administrazio berriaren oinarri operatiboak ezartzera, aurrekontu-kudeaketa propioa sendotzera eta arau-esparru espezifikoa garatzera bideratua.
Laurogeiko hamarkadan, EAEn garai bereziki artegatsua bizi izan zen, garrantzi handiko eraldaketa ekonomikoak eta presio sozial handia gertatzen ari baitziren. Industria-birmoldaketaren prozesuak eragin zuzena izan zuen eskualdeko ekonomiaren oinarrizko sektoreetan, eta milaka enpleguren galera bizkorra eragin zituen, batez ere tradizionalki industrialak izan ziren eremuetan. Egoera horri inbertsio pribatuaren beherakada, produkzio-sarearen ahultze orokorra eta lan-gatazka handiak gehitu behar zitzaizkion, guztia erakundeen ziurgabetasun-testuinguru batean. Zailtasun horien erdian, euskal erakundeek aurre egin behar izan zien ekonomia berreraikitzeko beharrari eta sendotasuna eman behar izan zien autogobernu eredu oraindik hasiberri bati, onartu berri zen Autonomia Estatutuan oinarrituta.
Denborarekin egiaztatu zen baliabideen kudeaketa itundua bideragarria izateaz gain, hazkunde-eredu aurreratu, kohesionatu eta iraunkorra bultzatzeko bide eraginkorra zela
Egoera horren aurrean, apustu sendoa egin zen I+Gren alde, herrialdea berreraikitzeko tresna estrategiko gisa. Itunak zergak kudeatzeko, zorpetzera jotzeko eta baliabideak autonomiaz eta erantzukizunez kudeatzeko duen gaitasuna erabakigarria da eraldaketak egin ahal izateko. Apustu hori 1981ean negoziatu zen Ekonomia Itunarekin materializatu zen, EAEk administrazio zorrotz, garden eta eraginkor baten bidez aurrera egiteko zuen gaitasunean konfiantza osoa jarriz. Hala ere, emaitzak ez ziren berehalakoak izan: finantza-tentsioak hamarkada bat baino gehiagoz iraun zuen, harik eta 1995etik aurrera, 2008ko krisira arte hedapen ekonomikoaren ziklo luze baten hasieran, ereduaren ondorio positiboak agerian jartzen hasi ziren arte. Diru-bilketaren pixkanakako hobekuntzari esker, gastu publikoaren ahalmena handitu eta garapen ekonomikoko, inbertsio sozialeko eta azpiegituretako politika aktiboak hedatu ahal izan ziren. Denborarekin egiaztatu zen baliabideen kudeaketa itundua bideragarria izateaz gain, hazkunde-eredu aurreratu, kohesionatu eta iraunkorra bultzatzeko bide eraginkorra zela.
Etorkizuneko garapenerako tresna
Itunaren kontsolidazioari esker, aurrea hartzeko eta euskal finantza publikoak egonkortzeko gaitasuna duen sistema ekonomiko bat eraiki ahal izan da, lurraldearen berezitasunekin bat datorrena eta garapen jasangarri eta inklusiboa bultzatzeko tresna eraginkorrak dituena. Autonomia fiskalari eta baliabideen kudeaketaren erantzunkidetasunari esker, itundutako ereduak anbizio handiko plangintza estrategikora bideratutako sare instituzionala bultzatu du. Esparru hori funtsezkoa izan da erronka historiko handiei malgutasunez eta irizpide propioz erantzuteko: industria-birmoldaketatik eta produkzioaren eraberritzetik hasi eta egungo digitalizazio eta trantsizio energetikoko prozesuetara arte.
Itunak ekimenen katalizatzaile gisa funtzionatu izan du, zerga-politikak herrialdearen helburuetara egokitzeko, krisien edo trantsizio globalen aurrean mekanismo propioak aktibatzeko eta hazkunde ekonomikoaren eta gizarte-ongizatearen arteko lotura indartzeko aukera emanez
Sistemaren berezitasuna ez datza soilik baliabideen kudeaketa teknikoan, baizik eta balio kolektiboak islatzeko eta indartzeko gaitasunean: ekitatearekiko konpromiso handiagoa, lurralde-sustraitzea, ezagutzaren aldeko apustua eta epe luzerako orientazioa. Ildo horretan, Itunak ekimenen katalizatzaile gisa funtzionatu izan du, zerga-politikak herrialdearen helburuetara egokitzeko, krisien edo trantsizio globalen aurrean mekanismo propioak aktibatzeko eta hazkunde ekonomikoaren eta gizarte-ongizatearen arteko lotura indartzeko aukera emanez. Nazioarteko testuinguru gero eta interdependenteago eta zorrotzago batean, autogobernu ekonomikoaren formula hori aukera estruktural bat da, nortasun ekonomiko bereizi bat proiektatzeko aukera ematen duena, irekierari eta berrikuntzari uko egin gabe. Horrela, iraganeko tresna baliagarria izatetik haratago, Itunak euskal eredu ekonomikoaren etorkizuna anbizioz proiektatzeko oinarriak eskaintzen ditu.