Espainiako Gobernuaren eta Generalitatearen arteko batzorde mistoak uztailaren 14an egindako bileran, Kataluniaren finantzaketa berezirako itunaren oinarriak finkatu zituen. Ziurgabetasun handia izaten jarraitzen du; izan ere, funtsezko alderdiak zehaztu gabe daude oraindik, hala nola egin beharreko ekarpena edo elkartasun-printzipioarekin bat egiteko modua.
Hala ere, Kataluniak finantza eta zerga-autonomia handiagoa eskatzen duen lehen aldia ez denez, aurretiazko jurisprudentzia sorta dugu, finantzaketa-sistema berri horrek izango lituzkeen mugak hobeto zehazten lagun diezagukeena, baita, ikuspuntu juridikotik gauzatu ahal izateko behar dituen ustezko aldaketak ere.
Hasteko, finantzazio berezirako itunak autonomia finantzario handiagoa lortu nahi du eskualdearentzat, Kataluniar esferatik salatutako "espoliazio fiskalaren" egoera eten ahal izateko, egungo sistema ekarpen-egile garbi gisa jotzearen ondorioz. Eskari hori, hasiera batean, foru-sistemei begira bideratu nahi izan zen —EAEko Ekonomia Ituna eta Nafarroako Hitzarmen Ekonomikoa—, baina Kataluniako sistema eragotziko zuen "elkartasun" izaera azpimarratuz, eta horrek, jakina, Jaurlaritzako eta Nafarroako gobernuen mesfidantza piztu zuen, foru sistemek ezaugarri horretatik kanpo zeudela sentitu baitzuten.
Geroago, negoziazioak garatuz joan diren heinean, badirudi Junts alderdiari bakarrik egotzi ahal zaiola Ekonomia Itunaren ideia hori. Zerga-autonomia materialaren lorpenetik urruntzen den ideia oro kudeaketa-eskuordetza hutsa baita euren ustez. ERCren aldetik, nahiz eta uztailaren 14ko bileraren ondoren gogo gutxi izan, autonomia maila handiagoa lortzeko bidean jarraitzen dute. Hori bai, sistema zentralizatu batetik abiatzen dira. Horregatik, Kataluniako Ogasunak zergak ezartzeko, biltzeko eta ikuskatzeko eskakizunak egin arren, finantza-nahikotasuna bermatuko duen formulak mantentzeko eskakizunak ere egin dituzte, hala nola ordinalitate-printzipioaren[1] barnerapena.
Prozesu luze horren azken emaitza alde batera utzita, interesgarria da, labur-labur bada ere, Espainiako Konstituzioaren Lehenengo Xedapen Gehigarriak babesten ez duen[2] finantzaketa-sistema orokorreko eskualde batean finantza-autonomia ezartzeko mugak berrikustea. Horretarako, Auzitegi Konstituzionalaren 31/2010 —2006ko Kataluniako Estatutuaren aurkako konstituzio-kontrakotasuneko errekurtso bati buruzkoa— eta 65/2020 —Kataluniako zerga-kodearen aurka aurkeztutako konstituzio-kontrakotasuneko auzi baten ebazpenari buruzkoa— epaien muina hartuko ditugu erreferentziatzat.
Kataluniako Ogasunak zergak ezartzeko, biltzeko eta ikuskatzeko eskakizunak egin arren, finantza-nahikotasuna bermatuko duen formulak mantentzeko eskakizunak ere egin dituzte
Hasteko, kontuan izan behar dugu Estatuak Espainiako zerga-sistemaren esparru orokorra arautzeko eta autonomia-erkidegoen finantza-eskumenak mugatzeko eskumen esklusiboa duela. Bestalde, autonomia erkidegoko autonomia estatutuek, ogasun autonomikoa arautu badezakete ere, estatuko ogasunarekiko koordinazioaren eta elkartasunaren printzipioa errespetatuz aritu behar dira, Konstituzioaren 156.1 artikulua kontuan hartuta. Izan ere, artikulu horrek berak gaitzen ditu autonomia erkidegoak ordezkari edo laguntzaile gisa jarduteko zerga-baliabideen bilketan, kudeaketan eta likidazioan.
Gauzak horrela, Konstituzioak ez du, hasteko, erkidegoen arteko ezberdintasunik debekatzen, baldin eta "justifikazio eraginkor eta arrazoizkoa" badago, egoera berdinetan egonda ere, beste erkidego batzuek lortu ezingo lituzketen onurak izan gabe. Hau da, Konstituzioak ez du pribilegiorik onartzen. Era berean, kontuan izan behar da, nahiz eta Konstituzioaren arabera onargarria izan ogasunen arteko deszentralizazio-maila bat, beharrezkoa da erabaki horiek alde anitzeko esparru batean hartzea, —Zerga eta Finantza Politikako Kontseiluan, kasu honetan— autonomia-erkidego guztien finantza-nahikotasunari eragiten diotenean. Hala ere, azken aurreikuspen horrek ez ditu ezabatzen aldebiko batzorde mistoak; izan ere, berariaz eta modu osagarrian jardun ahal izango dute lankidetza-organo gisa.
Elkartasunaren printzipioa betetzeari dagokionez, alde batetik, ez da onargarria, Konstituzioaren ikuspuntutik, autonomia erkidego batek beste erkidego batzuek berdintze-mekanismoetatik jasotzen dituzten onurak baldintzatzea, erkidego emaileek duten antzeko ahalegin fiskala egiteko betebeharra ezarriz. Erabaki hori Estatuaren eskumen esklusiboa da, berari baitagokio autonomia erkidegoen finantza-eskumenen erabilera arautzea eta berdinketarako eta elkartasunerako ekarpen-mailak finkatzea. Bestalde, ordinaltasun-printzipioa Konstituzioaren testuinguruan txerta daiteke; izan ere, estatuak eskualdeen arteko oreka egokia eta bidezkoa bermatzeko agindua bete behar du, oparoenei behar baino kalte handiagoa egin gabe. Hala ere, printzipio hori soilik aplikatuko litzateke autonomia erkidegoaren posizioaren aldaketa hark daukan berdintasun-mekanismoen parte-hartze partikularraren ondorioz gauzatzen denean. Horregatik, nibelazio-mekanismoen aplikazio orokorrak haien posizioa alda dezake.
Konstituzioak ez du autonomia erkidegoen arteko ezberdintasunik debekatzen, baldin eta "justifikazio eraginkor eta arrazoizkoa" badago
Ulertu behar da ez dagoela jatorrizko zerga-sistema autonomikorik edo independenterik; aitzitik, azpisistema horiek gastu publikoei eusteko tresna nagusi gisa eratutako Espainiako zerga-sistema bakar batetik datoz. Hori dela eta, erkidegoek aintzat hartu behar dute Espainiako Estatuari esleitutako eskumenen konstituzio-ordena, bai eta printzipio orokor erkideak ere. Horrela, zerga-araubide juridikoa sistematizatzeko behar besteko homogeneotasuna bermatzen da, araubide horren batasuna eta herritarren arteko berdintasuna ziurtatuz. Oinarrizko uniformetasun hori aplikatzen da, besteak beste, preskripzioaren instituzioan, zerga-arauen denbora-eremuaren erregulazio orokorrean edo arau horien interpretazio-irizpide orokorren ezarpenean. Bestalde, legegile autonomikoak ezin du interpretatu Konstituzioaren 31.3 artikuluak prestazio publikoei ezartzen dien lege-erreserba bezalako mugarik.
Ondorio gisa, Kataluniako finantzaketa-itunak duen autonomia-mailaren arabera, lege-aldaketa bat egin beharko da — zergak lagatzeko legea, AEFLO, 22/2009 Legea —, edo, Estatutik bereizitako sistema bat finkatu nahi bada, konstituzio-aldaketa bat. Nolanahi ere, sistema berriaren bideragarritasun juridikoa ez da soilik Konstituzioaren printzipioetara egokitzearen mende egongo, baizik eta Estatuaren interes orokorraren eta autonomia-erkidegoen finantza-autonomiaren arteko oreka errespetatuko duen esparru anizkoitz batean egituratzearen mende ere bai. Horrela bakarrik lortu ahal izango da akordio iraunkorra, konstituzio ordenaren araberakoa.
[1] Ordinaltasun-printzipioaren arabera, lurraldeen arteko elkartasun-ekarpenek ezin dute aldatu autonomia-erkidegoen errentaren ordena erlatiboa per capita mailan. Hau da, baliabideak ematen dituzten erkidegoek ez dute beren posizio erlatiboa murriztu behar birbanaketa-prozesuaren ondoren.
[2] 76/1988 Auzitegi konstituzionalaren epaia Nafarroan eta Euskal Autonomia Erkidegoan mugatu zuen Konstituzioak babestu eta errespetatu beharreko eskubide historikoen titulartasuna.