Jose Antonio Ardanza hil berriak, euskal politikagintzako pertsonaia enblematikoa eta lehendakari ohia, hutsune nabarmena utzi du EAEko panorama politikoan. Mirespenez eta errespetuz gogoratzen dira euskal autonomiaren defendatzaile gisa utzitako ondarea eta eskualdean bakea eta egonkortasuna sendotzeko egindako lana. Horregatik, komeni da gogora ekartzea berak bultzatutako azken berrogei urteetako politika fiskalik garrantzitsuenetako bat, "euskal opor fiskalak" izenekoa.
Hala ere, haren heriotzak bat egiten du euskal politikan erabakigarria den une batekin, 2024ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskunde-kanpainan enpresen babesari eta deslokalizazioari buruz izandako eztabaidak. Alderdi politikoek ideia eta proposamen asko trukatu dituzte gai honen inguruan, eta euskal gizartearen kezkak eta nahiak islatu dituzte ziurgabetasun ekonomiko eta sozialeko une honetan. Testuinguru horretan, beharrezkoa da eragile politikoen argudioak eta jarrerak aztertzea, Euskal Autonomia Erkidegoko ekonomia- eta enpresa-erronkei nola heltzen zaien eta eskualdearen etorkizunerako zer perspektiba ikusten diren ulertzeko.
Euskal ekonomiaren testuinguruan, opor fiskalak eta garapen ekonomikoko politikak eztabaidagai izan dira hamarkadetan zehar. Duela gutxi, Eusko Legebiltzarrak lege bat onartu zuen, deslokalizazioa gertatuz gero enpresak jasotako laguntzak itzultzera behartzen dituena, eskualdeko politika ekonomikoan mugarri garrantzitsu bat ezarriz. Artikulu honek legearen inplikazioak aztertzen ditu, baita opor fiskalek euskal enpresetan izan zuten eragina ere.
Duela gutxi, Eusko Legebiltzarrak lege bat onartu zuen, deslokalizazioa gertatuz gero enpresak jasotako laguntzak itzultzera behartzen dituena, eskualdeko politika ekonomikoan mugarri garrantzitsu bat ezarriz
Euskal opor fiskalek Euskal Autonomia Erkidegoko (EAE) hiru foru-aldundiek 90eko hamarkadan enpresa sortu berriei emandako pizgarri batzuei egiten die erreferentzia. Politika fiskal horiek zenbaketa eta eztabaida eragin zuten, bereziki Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak (EBJA) legez kanpokotzat jo zituelako. Neurri horiek 1993. urtean sortu ziren, orduko lehendakari José Antonio Ardanzaren agintaldian. Lehendakariak akordioa lortu zuen Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako foru-aldundiekin, lurraldean 1993-1994 aldian ezarritako enpresak eragiketaren lehen hamar urteetan sozietateen gaineko zergatik salbuesteko pizgarri ekonomikoak ezartzeko. Salbuespen fiskal hori opor fiskaltzat hartu zen. Era berean, Nafarroak antzeko salbuespena onartu zuen 1993ko azaroan.
Onura horiek lortzeko, enpresek baldintza batzuk bete behar zituzten, tartean 80 milioi pezetatik (480.000 euro) gorako inbertsioak eta gutxienez hamar lanpostu sortzea. Gerora, 1996an, neurri horiek handitu egin ziren kreditu fiskala sartu zenean, eta horrek aukera ematen zien euskal enpresei sozietateen gaineko zergaren bidez egindako inbertsioen %45 berreskuratzeko, betiere inbertsio horiek 2.500 milioi pezetatik gorakoak baziren (15 milioi euro).
1993tik 2000ra bitarteko aldian, urte horietan egon baitziren indarrean neurri horiek, 300 enpresa inguruk jaso zituzten pizgarri horiek. Hala ere, neurri horien legezkotasuna zalantzan jarri zen askotan, batez ere Europa mailan, eta horrek eztabaida sortu zuen neurrien egokitasunari eta lehiaren eta estatu-laguntzen arloko erkidegoko araudiekin bat etortzeari buruz.
Neurri horien legezkotasuna zalantzan jarri zen askotan, batez ere Europa mailan, eta horrek eztabaida sortu zuen neurrien egokitasunari eta lehiaren eta estatu-laguntzen arloko erkidegoko araudiekin bat etortzeari buruz
Opor fiskalek emandako onurei kontrajarrita, gaur egun fenomeno kezkagarri bat ikusten da: egoitza EAEn duten enpresek lurraldea utzi dute, eragiketak deslokalizatuz. Joera horrek kezka sortu du euskal agintariengan, eta, horren ondorioz, Eusko Legebiltzarrak lege bat onartu berri du, deslokalizazioa gertatuz gero enpresek jasotako laguntzak itzultzeko betebeharra ezartzen duena. Bestalde, Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetarako egin berri diren hauteskunde-eztabaidetan, deslokalizazioa gai gori-gori eta luze eztabaidatua izan da. Indar politikoek erronka horri aurre egiteko eta erkidegoko ekonomia eta enplegua babesteko dituzten jarrerak eta proposamenak azaldu dituzte.
Arestian aipatu bezala, Legebiltzarrak duela gutxi lege bat onartu izana aldaketa nabarmena da eskualdeko politika ekonomikoan. Neurri horren helburua da EAEren interes ekonomikoak babestea eta Jaurlaritzaren finantza-laguntza jaso duten enpresen deslokalizazioa deuseztatzea. Lege horren arabera, dirulaguntzak, zerga-kredituak edo bestelako pizgarriak jasotzen dituzten enpresek laguntza horiek itzuli beharko dituzte eragiketak EAEtik kanpo eramatea erabakitzen badute. Neurri hau laguntza publikoak eskualdeko garapen ekonomikoa eta enplegu iraunkorra sustatzeko erabiliko direla bermatzeko modu bat da.
Opor fiskalek emandako onurei kontrajarrita, gaur egun fenomeno kezkagarri bat ikusten da: egoitza EAEn duten enpresek lurraldea utzi dute, eragiketak deslokalizatuz
Deslokalizazio-kasuetarako laguntzak itzultzeko legea onartzea erkidegoaren interes ekonomikoen babesa eta inbertsiorako enpresa-ingurune lehiakor eta erakargarri bat mantentzeko beharra orekatzeko ahalegina da. Hala ere, oreka hori aurkitzea etengabeko erronka izango da eskualdeko agintarientzat, eta kontu handiz aztertu beharko dituzte beren politiken inplikazio ekonomikoak eta sozialak.
Azkenean, neurri horien arrakasta eskualdean garapen ekonomiko iraunkorra eta enplegua sustatzeko duten gaitasunaren araberakoa izango da, eta lehiakortasuna eta inbertsio-erakarpena arriskuan ez jartzea ziurtatzen du. Gero eta globalizatuagoa eta lehiakorragoa den mundu honetan, oreka hori aurkitzea funtsezkoa izango da eskualdearen etorkizun ekonomikorako.
Hori guztia esanda, orain, Eusko Jaurlaritza berriak aukeratuko dituen politiken zain gaude. Ikusiko dugu.