Kaosaren teoriaren metafora baten arabera, tximeleta baten hegada arin batek ekaitza eragin dezake ozeanoaren beste aldean. Metaforatik haratago, elikagaien prezioen gaur egungo errealitateak agerian uzten du elkarren arteko bektoreen dentsitatea, eta bektore horiek oso orientazio desberdinak dituzte, aurreikusten zailak direnak eta horri aurre egiteko politikak izugarri zailtzen dituztenak.
2023ko otsailean, elikagaien eta alkoholik gabeko edarien inflazioari buruzko datuak % 16,6 igo dira Espainian eta % 15,8 Hego Euskal Herrian. Azken 40 urteetako datu ezezagunak dira. Baina energiaren, ongarrien, zerealen eta sojaren prezioak nabarmen jaitsi dira. Espainiar estatuak hainbat neurri hartu ditu: elikagai freskoen BEZa kentzea edo murriztea, arraina eta haragia izan ezik; gasolioaren eta ongarrien prezioa diruz lagundu du. Gainera, 200 euroko elikadura-txekea eskaini die urteko errentei, 27.000 eurora arte. Hala ere, prezioek gora egiten jarraitzen dute eta egindako aurreikuspenekin kontraesanean daude.
Zer ez dugu zaindu? Zein dira egokitzapena eta berroreka zailtzen duten koiuntura- edo egitura-faktoreak? Zer egin dezakegu hasitako neurriak behar bezain eraginkorrak izan ez direlako edo, gutxienez, berehalako emaitzarik izan ez dutelako?
Tximeletaren hegaldia
2007tik oinarrizko elikagaien merkatuetan tentsio jarraituaren ebidentziak daude. 1. irudiak zerealen eskaintzaren eta eskariaren bilakaera azaltzen du, gizateriaren elikagai nagusia baita. Eskariaren bilakaera modu monotonoan hazten ari den zuzen batera hurbiltzen ari dela ikus daiteke, eta eskaintzak, berriz, askoz ere portaera aldrebesagoa duela. Elikagaien aldakortasun handia dela eta, prezioen bilakaeran erantzun zorrotzak ematen ditu.
2. irudiak azken hamabost urteetan izandako prezioen krisien segida erakusten du. Kausen zerrendan nahi gabeko eragile berri baina deigarriak agertu dira, hala nola agrokarburatzaileen larrialdia, klima aldaketa, pandemia bat eta Ukrainako gerra. Hori guztia, batez ere etorkizuneko merkatuetatik sustatutako espekulazioaren laguntzarekin. Izan ere, ulertezina bada ere, gobernurik (bereziki Estatu Batuak) ez da ausartzen erregulatzera. Grafikoan adierazitako bost krisiek ondorio larriak izan dituzte eremu politiko, sozial eta ekonomiko hirukoitzean. Agrokarburatzaileen bultzadaren ondorioz, zerealen eta azukrearen prezioak energiaren prezioekin lotu ziren, ordezko produktu gisa. 2010eko krisia, adibidez, Afrika iparraldeko gerrak hasi zituen txinparta izan zen, goseak eta migrazio masiboek eragindako ondorio guztiekin. Horrek guztiak eskuin muturraren gorakada erraztu du.
COVID-19aren pandemiak eraldaketa handia eragin zuen hornidura-kateetan. Elikadura-sistemak erresilientzia handia erakutsi zuen, baina ez zuen saihestu espekulazio-eduki oso argiak zituzten prezioen igoera handia.
Ukrainako gerra sortu zenean, ondorioak larriagoak izan ziren, zerealen eskaintzan eta horniduraren bermean eragin handia izan baitzuen, baina baita ongarrietan eta, bereziki, energiaren prezioan ere. Kostuen inflaziorako ez zen besterik behar, eta horren balizko ondorioa estagflazioa zen. Gogoratu behar da Errusiak eta Ukrainak, oro har, munduko garagarraren % 26 esportatzen dutela, gariaren % 34, artoaren % 17, ekilore-pipen % 24 eta ekilore-olioaren % 73. Laburbilduz, mundura esportatzen diren kalorien % 12 bi herrialde horietatik dator. Horri gehitu behar dizkiogu gasaren esportazioak (ongarrien eta garraioen kostuan duten eragin zuzenarekin), horietan Errusiak (Bielorrusiarekin batera) ongarri nitrogenatuen (% 15) eta potasikoen (% 17) % 20 hartzen baitu —% 40 Europako inportazioetara mugatzen bagara—.
Ez da saihestu desnutrizio globalaren indizeetan eragin larria izatea. Mende honetan zehar gertatu zen hobekuntza-aurrerapena hautsi egin da azken krisien ondorioz
Horrek guztiak prezio oso altuen garestitzeak eragin zituen, eta prezio horiek berreskuratzeko bidea aurkitu dute, hornidura-alternatibak ezarri eta hornidura-bideak bermatu edo ia bermatu diren neurrian. Hala ere, ez da saihestu desnutrizio globalaren indizeetan eragin larria izatea, 3. irudiak adierazten duen bezala. Mende honetan zehar gertatu zen hobekuntza-aurrerapena hautsi egin da azken krisien ondorioz. Gaur egun, 767, 9 milioi pertsona goseak daude. Lotsatzeko moduko datua.
Denis Drechsler AMISeko (Agricultural Market Informations System) proiektu-kudeatzaileak adierazi du elikagaien nazioarteko merkataritza bikoiztu baino gehiago egin dela milurtekoaren hasieratik, eta munduko hornidura gehienak herrialde esportatzaileen maila txiki batean sortzen direla. Horrela, munduko elikagaien segurtasuna gero eta ahulagoa bihurtzen ari da garraio-bide nagusietan gertatzen diren nahasmenduen aurrean. Testuinguru horretan, elikagaiak inportatzen dituzten herrialde pobreak bereziki ahulak dira hornidura eskasiaren aurrean, nazioarteko merkataritzako botila-lepoek eragindako eteteen kasuan.
Hegan segitzen du
Gerrara "ohituta" geunden (tragedia handi horri buruz hori esaterik balego). Espektatiba katastrofikoen aurrean, neurri handi batean, produktu kritikoenekiko alternatibak aurkitu ziren, batez ere energiarekiko, eta prezioen lurreratze leuna aurreikusten genuen. Baina etxeko lanak ez genituen ondo egin.
Ez genuen pentsatu inputen kostu handiagoek prezio altuagoetan eragiteaz gain, ekoizpen batzuk mugatzean ere izango zutenik eragina, batez ere abeltzaintzako ekoizpen intentsiboenak.
Ez genuen pentsatu lehortea eta beste baldintza klimatiko batzuk gai izango zirenik ekoizpenak suntsitzeko eta baratze- edo olio-produktuen eskaerari erantzuteko ezintasuna eragiteko. Ezta Ingalaterrako lineal hutsen irudiak zirela eta beldurra kutsatuko zenik ere —ez dezagun ahaztu izua dela espekulazioaren lagunik onena—.
Espektatiba katastrofikoen aurrean, neurri handi batean, produktu kritikoenekiko alternatibak aurkitu ziren, batez ere energiarekiko, eta prezioen lurreratze leuna aurreikusten genuen. Baina etxeko lanak ez genituen ondo egin
Ez genuen uste animaliek ere beren pandemia izan dezaketenik, eta hegaztien gripeak, urteko batez bestekoa baino askoz bero handiagoarekin batera, hegaztien eta arrautzen ekoizpenean eragina izango zuenik.
Ez genuen pentsatu Europako Green Dealaren ekoizpena murrizten duten neurri batzuek ekoizle batzuk gogogabetuko zituztenik eta eskaintzarik gabeko arazo bat sortuko zutenik, batez ere abeltzaintzako produktuetan.
Ez genuen pentsatu Txina COVID-19tik aterako zenik eta denbora batez ahaztuta genuen txerri-okelaren kontsumo-maila berreskuratuko zuenik.
Ez genuen pentsatu plastikoaren gaineko zerga unerik desegokienean iritsiko zenik.
Elena Costasek duela gutxi zioen bezala, "garai bakoitzak bere deabruei egiten die aurre. Baina urte hauetan biderkatzeak politika publikoen diseinua aurrekaririk gabeko erronka bihurtzen ari da "
Are gehiago, ez genuen pentsatu Nekazaritza Bateratuko Politika berriak, non nekazari aktibo eskakizunak biltzen ziren, eragingo zuenik harrezkero erretiratuta dauden NPBko lurren jabeei lurrak uztea, eskaintzaren eragin disruptore potentzialarekin.
Elena Costasek duela gutxi zioen bezala, "garai bakoitzak bere deabruei egiten die aurre. Baina urte hauetan biderkatzeak politika publikoen diseinua aurrekaririk gabeko erronka bihurtzen ari da ". Dena gerta zitekeen, baina oraingoan dena pasatzen da eta leku guztietan. Agian Oscarra irabazi berri duen filmak ohartaraziko zigun.
Zaila da aurreikuspenak egitea, baina AMISen txostenak honako hau ohartarazten du: "Amaierarik gabe, Ukrainako gerraren eta beste igoera baten mehatxuen aurrean, ziurgabetasunak nekazaritza merkatuetan zintzilik jarraitzen du. Hornigaiak doituta daude. Ukrainako landaketak murrizteak esan nahi du beste herrialde batzuek zerealak eta olio-landareen hazi gehigarriak ekoitzi beharko dituztela munduko izakinak berreraikitzen eta prezio-mailak moteltzen laguntzeko (...). Izakin doituek prezioen aldakortasuna handitzea ekarriko dute, batez ere ziurgabetasun-aldietan, hala nola landaketa-denboretan eta ipar hemisferioko hazkunde-denboraldietan ".
Denboralea gelditu
Funtsean, bektore anitzetatik sortutako eskaintza-talka baten aurrean gaude. Soluzioak topatzeko begirada kostuetan eta horien arrazoietan jarri behar da. Egoera honetan prezioak ondorioa dira, ez kausa. Horregatik, elikagaien hornitzaileak zigortzeko neurriek (azalera handiei ezarritako zergak, "prezioak topatzea") eragin disruptoreak gehitzen dituzte egoera nahiko problematiko horretan.
Sua itzaltzeko neurriek irismen mugatua dute, baina ezinbestekoak dira, elikagaien prezio altuek eragin baitezakete gizartean. Alde horretatik, positiboa da prezioa murriztea (BEZa gutxitzea), energia-kostuak eta input kritikoak murriztea. Baina biztanle kalteberenengana iristeko, modu eraginkor eta adimentsuan emandako elikadura-txekea da egokiena larrialdi-egoeran.
Sua itzaltzeko neurriek irismen mugatua dute, baina ezinbestekoak dira, elikagaien prezio altuek eragin baitezakete gizartean. Alde horretatik, positiboa da prezioa murriztea (ken BEZa)
Hala ere, sakonera joan behar da epe luzeko neurriekin. 2007-08 eta 2010eko prezioen krisiaren ondorioz, G20 taldeak gaiari heldu zion, eta bost helburu nagusi proposatu zituen, krisi berriak saihesteko. Hauek izan ziren helburuak. Batetik, merkatuen gardentasuna eta informazioa hobetzea. Helburu horren baitan, oinarrizko elikagaien merkatuen jarraipena egiten duen AMIS sortu zen. Bestetik, nazioarteko koordinazioa hobetzea, merkatuen konfiantza hobetzeko. Horrekin batera, nekazaritzako ekoizpena garatzea, eskaintza ez itotzeko. Ondoren, arriskua kudeatzeko tresnak garatzea, hala nola segurtasuneko mutualitate-funtsak, ekoizpenerako aseguruak edo errentarako aseguruak. Eta, azkenik, nekazaritza-merkatuen antolaketa hobetzea. Etorkizuneko merkatuen erregulazioa kontuan hartu beharko luke helburu horrek, baina ez da nahikoa egin, Obama presidenteak sustatutako Dodd-Frank Act legea gorabehera.
Sakonera joan behar da epe luzeko neurriekin. 2007-08 eta 2010eko prezioen krisiaren ondorioz, G20 taldeak gaiari heldu zion, eta bost helburu nagusi proposatu zituen, krisi berriak saihesteko
Gaur egun, helburu horiek ere baliozkoak dira. Baina gehitu liteke: stocken eta erreserben kontrol hobea, orain Europar Batasunak ulertu duela ematen duen bezala; merkatuak arautzeko zerga-tresnak; eta klima-aldaketaren ondorio suntsitzaileen aurkako neurriak (muturreko fenomeno meteorologikoen aurkako defentsa).
Azkenik, Elikadura Katearen Legea baloratu beharko litzateke. Lege ona da, hobetu daitekeena, noski. Baina, batez ere, intentsitate handienarekin aplika daiteke epe luze eta doigarrietan kontratatzeko esparru gisa, elkarrizketa-esparru gisa, eta merkatuen eta elikatze-kate lokal eta globalaren errealitateari buruzko informazio zehatza emateko esparru gisa.
Eta bihar zer prezio egongo da?
Gerrak irauten duen bitartean eta, nagusiki, klimaren ziurgabetasunak ikusita, aurreikuspenak zailak dira. Hala ere, input kritikoen prezioak (gasa, petrolioa, ongarriak, zerealak) egonkortu edo beherantz daudenean, elikagaien prezioen inflazioa murrizteko prozesu geldo baina iraunkor bat espero beharko genuke. 4. eta 5. irudiek elikagaien eta edarien prezioen hileko bilakaera adierazten digute, batetik EAEn, bestetik Nafarroan. Urtarrila izan ohi da prezioak doitzeko baliatu ohi den hilabetea; oraingo kasuan, badirudi elikagaien hornitzaileek aurre egin ziotela Espainiako Gobernuaren presioaren ondorioz, baina otsaila aprobetxatu zuten kostuen arabera arautzeko. Martxoa eta, batez ere, apirila horrela balitz, errekuperazio-hilabeteak izango lirateke.
Edonola ere, kontuan izan behar dugu eraldaketa handi batean murgilduta dagoela gizartea, klima-aldaketa geldiarazteko eta ekonomia iraunkortasun-irizpideetara egokitzeko. Hori guztia ez da doakoa izango. Beraz, garrantzitsua da agintariek eta politikariek, oro har, zailtasunaren pedagogia egitea. Politikatik arantzarik gabeko arrosa-mundua saltzen bada, gizarte-asaldurak sortuko dira, eta aukera autokratikoetarako bilakaera egitate bat izango da. Aurrean ditugun erronkak azaldu behar dira. Herritar informatu batek uler dezake merezi duela aldatzea, belaunaldi berrientzat bidezkoa eta etorkizuna izango duen gizarte bat bermatzeko.
Artikulu hau VIA Empresa hedabiderako idatzi da originalki, eta bertatik itzuli eta egokitu dute Alazne Aldayturriagak eta Maite Reizabalek.