Das Leben der Anderen 2006ko film ederrean (gazteleraz La vida de los otros) eta gaur egunean bizitzen ari garen eraldaketa digitalaren artean parekotasunak daude. Filma Ekialdeko Berlinen gertatzen da Alemaniako Errepublika Demokratikoaren azken urteetan, eta Stasi polizia sekretuak herritarrei buruz egindako kontrola eta espioitza erakusten du.
Lehen paralelismoa zaintza eta zelatatze masibotik dator, eta egunero horren konplize bihurtzen gara. Esnatzen garenetik lo egitera goazen arte, eta batzuetan lo egiten dugunean ere, oharkabean elikatzen dugu gizarte-zaintzako sistema erraldoi bat. Lanean ere, konektatutako makina baten edo kudeaketa profesionaleko sistema baten aurrean gaudenean, zaintza-sistemak elikatzen jarraitzen dugu, kasu horretan sistema profesionala bada ere. Hori guztia da gure ordenagailuen eta telefono mugikor pertsonalen sistema eragileek ematen duten telemetria. Era berean, konektatutako ekoizpen-sistemek, enpresa-informazioko sistemek edo fabriketan, bulegoetan edo lantegietan dugun beste edozein gauza konektatuk sortzen duten telemetria da.
Orain arte, telemetria gaitz txikitzat hartzen genuen. Telemetria komunikazio-sistema automatizatu eta orokor bat da, urruneko lekuetan datuak biltzeko aukera ematen duena. Urrunak diogunean, esan nahi dugu software bat merkaturatzen duen enpresak (gure ordenagailuaren sistema eragilea, aplikazio jakin bat, adibidez) etengabe jasotzen duena gure ordenagailuak egiten duenari buruzko informazioa, isil-isilean. Informazioa bildu, prozesatu eta sistema monitorizatzen den tokiraino transmititzeaz arduratzen da. Sistema eragileetan (ordenagailuak, mugikorrak eta abar), telemetria magnitudeak neurtzeko sistema da, eta lortutako datuak hornitzaileari helarazten dizkio. Sistema eragile bat edo aplikazio jakin bat erabiltzen duzunean, fabrikatzaileek funtzionamenduaren ezaugarriei, akatsei, erabilera-estatistikei, barne-parametroei eta abarri buruzko informazioa jasotzen dute.
Bai, badakit dena distopiko samarra dela, eta norbaitek “1984” esan dezakeela, baina ez da hainbesterako; ez da alarmismorik piztu behar. Egia esan, telemetria sistema horiek ez dute (nik dakidala) kontrol sozial edo industrialeko helbururik. Zerbitzu ona emateko oinarrizko tresnak dira, eta zilegiak dira, bidezko helburu ekonomikoa baitute. Zilegi direla diot, legeek erabakitzen dutelako zer den onargarria eta zer den espioitza-delitua edo gehiegizko botere-jarrera. Orduan, legezkoa da telemetria? Noski. Konektatutako zerbait erosten dugun bakoitzean, erabilera pertsonalerako edo profesionalerako, jartzen dizkiguten klausula guztiak onartzen ditugu.
Non dago nobedadea? Berrikuntza IA sortzailean edo generatiboan dugu. Laster ohartu gara (edo ohartzeko bidean gaude) gaur egun telemetria haratago doala. Ikusi dugunez, sistema eragileak eskaintzen dizkiguten enpresa handiek (batez ere horiek) ez dituzte soilik erabileraren estatistikak edo funtzionamendu-parametro teknikoak biltzen. Ikusi dugu urteak daramatzatela gure mezu, elkarrizketa eta sekretuen edukia gordetzen. Bai, legezkoa izaten jarraitzen du, onartzen jarraitzen baitugu. Orain, gure elkarrizketak irakurtzen eta laburpenak sortzen dituzten chatbotak eskaintzen hasi zaizkigu. Adimen artifiziala eskaintzen digute gure agenda ikusteko eta hitzorduak iradokitzeko. Dena ikusten dutela eta dena prozesatzen dutela erakusten digute. Normala zela uste genuena baino haratago doan telemetria da.
Bigarren paralelismoa espioitza mugatzeko aukeratik dator. Berlineko hormaren erorketak eta zaintza masiboko sistema zapaltzaile (baina legezko) baten erorketak dakarren aldaketa agertzen duen bezala, itxaropena dago. Legeak horretarako daude, eta gu, herritar garen aldetik, funtsezkoak gara enpresen zilegitasuna eta teknologia erabiltzen dugun pertsona eta enpresen eskubideak orekatu nahi dituzten Europako aukerak babesteko orduan.
Jar dezagun adibide bat: Asociación de Medios de Información (AMI) elkarteak, espainiar estatuan 83 informazio-medio ordezkatzen dituenak, demanda jarri du Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp...) delakoaren aurka; ustezko delitua, “datuak babesteko Europako araudia sistematikoki eta masiboki ez betetzea” 2018ko maiatzaren 25etik 2023ko uztailaren 31ra bitartean.
Demanda judiziala Europar Batasuneko Datuak Babesteko Lege Orokorrean (GDPR) oinarritzen da. Lege horrek arau zorrotzak ezartzen ditu enpresek EBko herritarren datu pertsonalak nola erabil ditzaketen jakiteko. AMI delakoaren arabera, Meta erakundeak arau horiek urratu ditu erabiltzaileen datuak bildu eta haien baimen espliziturik gabe erabiltzean.
AMI 550 milioi euro baino gehiago eskatzen ari da kalte-galerengatik. Eskaera hori oso garrantzitsua da, Europako Batasuneko datuak babesteko arauak betetzen ez dituzten teknologia-enpresen aurkako lege-ekintzetarako aurrekari bat ezar baitezake.
Muga bat jar daiteke eta jarri behar da, edo gure arimak betiko saltzen ariko gara. Errespetua merezi duen gizarte bat osatzen dugun pertsonen arimak eta sekretuak. Arimak eta defendatu beharreko enpresen jabetza intelektuala.
Ez dut spoilerrik egin nahi filmaren argudioari buruz, baina, egia esan, HGW XX/7 batzuk ditugu gure artean. Hau idazten dudan bitartean, gaur bertan Europako trilogue deritzonak azkenean AI Act onartzea espero dut, norabide egokian beste urrats bat.