Liburu batzuek aldatzen zaituzte eta mundua beste era batera ikusarazten dizute. Ideiak eboluzionatzen eta elkarrizketak interesgarriagoak izaten laguntzen duten liburuak. Liburu askoren artean “Factfulness: Munduari buruz oker egoteko hamar arrazoi. Zergatik gauzak uste baino hobeto dauden”, Hans Rosling zenak idatzia. Rosling-ek munduko egoerari buruzko pertzepzio arruntei aurre egiten die. Herriaren sinesmenak gorabehera, mundua oinarrizko hainbat alderditan hobetzen ari dela argudiatzen zuen, hala nola osasunean, aberastasunean eta hezkuntzan. Estatistikak eta datuak erabiltzen zituen pertsona gehienek munduaren ikuspegi negatiboagoa dutela erakusteko, gertakariak justifikatzen dituztenak baino. Liburuak datu eta gertakari errealetan oinarritutako ikuspegiaren garrantzia sustatzen du, eta mundua hobeto ulertzeko eta erabaki informatuak hartzeko tresnak eskaintzen ditu. Niretzat une bat markatu zuen, eta aitortzen dut Roslingen metodo kuantitatiboaren jarraitzailea naizela.
Azken asteetan irakurri ahal izan ditudan libururik xelebreenen artean, lehena, zalantzarik gabe, Kohei Saito filosofo japoniarraren “Kapitala Atropozenoaren aroan” da. Saitok ikuspegi kritikotik ekiten dio iraunkortasunari, eta enpresen eta politikarien erantzukizuna azpimarratzen du. Saitok uste du etekin mugagabearekiko obsesio kapitalistak ingurumen-hondamendia ekarriko digula, kaos klimatikoa eta soziala. Zibilizazioak eredu kapitalistatik kanpo aurrera egin dezakeela iradokitzen du, Karl Marxen pentsamendu berantiarrean oinarrituta. Bere ustean ekonomiaren beherakadaren bidez ugaritasuna lortzea da irtenbide bakarra, eta horrek gizarte bidezkoago bati atea irekiko lioke. Ikuspegi horren arabera, Lurra planetarako ez dago "B planik", eta gure kontsumo- eta ekoizpen-jarduerak errotik aldatzeko premia indartu da. Gaur egungo produkzio- eta kontsumo-ereduen erabateko aldaketa du ardatz Saitok murrizketari buruz duen ikuspegiak, gehiegizko ekoizpena eta kontsumoa bertan behera uztea iradokitzen baitu. Deskarbonizazioan oinarritutako ekonomia proposatzen du, lanegun laburragoen bidez lortua, eta funtsezko lanen garrantzia nabarmentzen du, hala nola pertsonen zaintza. Eskasia artifiziala sortzeagatik kritikatzen du Saitok kapitalismoa, balioa komertzializazioan oinarriturik benetako baliagarritasunean baino gehiago, eta ondasun komunak sozialki kudeatzeko sistemaren alde egiten du, benetako oparotasuna eta giza bizitzari eusten dioten jarduerak sustatzeko.
Saitoren liburua harrigarria da, bi arrazoirengatik. Lehena, ezusteko arrakasta komertziala izan zelako Japonian eta gero mundu osoan. Bigarrena, benetan iraungia iruditzen zitzaidan zerbait, zaharkitua (Karl Marxen pentsamendua) gaur egungo ingurumen-krisiarekin bikain lotzen duelako. Marx modan dago berriro? Denborak esango du, baina Saito ondo irakurri behar da. Ez du deskarbonizazioa geratzearen alde egiten, ez du sartu garen eraldaketa geldiaraztearen alde egiten, ez dago berez GIHen edukien aurka… ez. Saitok diona horren gainetik doa. Agur esan behar diegu denbora irabazteko politikei, eta berak bere liburuan “X” deitzen duen eredura joan behar dela dio. Etorkizunean lau eredu izan ditzakegula esan digu: Lehenengo eredua estatuaren kontrol osoa da. Gizarte-desberdintasunak maximoak diren eredua. "Faxismo klimatikoak" deitzen dio horri. Bigarren eredua estatuaren amaiera da. Egoera basati batetara itzuliko ginateke, "salba bedi ahal duena" egoerara, Mad Max bat. Hirugarren agertoki batean, “Maoismo klimatikoa” deritzon eredura goaz. Egoera horretan, estatuak pobrezia orokorra kudeatzen du. Proposatzen duen laugarren ereduak, “X” besterik ez denak, estatu indartsua duen gizarte batera garamatza, eta gai da Rosling-ek bere liburuan “4. maila” deitzen duena ziurtatzeko, munduan oraindik gutxiengoa den aberastasun orokor maila bat. Saitok modu adimentsuan desazkundea proposatzen du, aberastasunaren eta banaketaren ikuspegitik gizarte idealera iristeko.
X gizarte-eredu horretan ikusten dut Saito eta Rosling oso desberdinak direla. Nire ustez, Saitok ez du ondo itxi bere argudioa. Proposatzen duen aldaketa erdi utopiko erdi distopikoa da. Badakit pertsona teknobaikorra naizela, eta, beraz, objektibotasun gutxikoa. Nire ustez, garai zirraragarrian gaude, ekonomia bi modutan aldatzen eta hazten ari den garaian: kuantitatiboan (Rosling-en lerroan) eta jasangarrian (Saitoren “X”-ren lerroan). Berriki egindako azterlan batek erakusten duenez, hamar enpresatik ia zortzi ados daude mundu digital eta ekologikoago baterako aldaketa horrekin. Digitalizazioa eta jasangarritasuna konbinatzen dituen eredu hori asko haziko da, eta gaur egungo 16.6 bilioi dolarretik 2028rako 33 bilioi dolarrera pasatzea espero da. Izan ere, teknologia digitalek gas-emisioak murrizten laguntzen dute, eta, hala, nabarmen konpentsatzen dute haiek igortzen dutena.
Baina hori hasiera besterik ez da; oraindik aztertu ez ditugun teknologia digitalen aukera asko daude. Teknologia digitaleko inbertsioa bikoiztu egingo da datozen bost urteetan. Enpresa gehienek uste dute teknologiak lagundu dezakeela iraunkortasun-helburuak azkarrago lortzen, eta, beraz, gehiago inbertitzen ari dira ingurumenari lagunduko dioten soluzio digitaletan. Hodeian datuak eta konponbideak eskala handian erabiltzeak hazteko modu berriak irekiko ditu, eraginkortasuna hobetuko du eta ingurumena zaintzeko ekimenak bizkortuko ditu. Plataforma digitalak eta lankidetza-ekosistemak prest daude garrantzitsuagoak izateko. Enpresen ia erdiak teknologia berriak aprobetxatzeko estrategia bat lantzen ari dira, eta horrek etorkizunean pentsatzen ari direla erakusten du. Teknologiak eskala handian erabiltzeak onura handiak dakarzkie enpresei alderdi guztietan. Eraginkorragoak izateaz gain, teknologia digitalek baliabideak aurrezteko aukera ematen dute, eta horrek inbertsio-aukera berriei bide ematen die. Gainera, teknologia digitalen erabilerak negozio-eredu jasangarriak sortzea bultzatuko du, eta aldi berean distiratsua eta ekologikoa izatea espero dudan etorkizunaren hasiera markatuko du. Hori da Saitok proposatzen duen X horretara joateko ikusten dudan bidea. Ados nago harekin, eta proposatzen dituen neurri zehatz asko positiboak dira. Hala ere, enpresa-kulturaren eboluzioan oinarritutako aldaketa batean sinesten dut, eta ez dut uste GIHak iruzurra direnik.
Argi dago hazkunde mugagabea ezinezkoa dela, eta mundu asimetriko batean bizi garela, Rosling-ek inork ez bezala kuantifikatzen duena. Argi dago Saitok ematen dituen gakoak baliagarriak direla, eta, nire harridurarako, Marxen pentsamenduak bere lekua du etorri behar duten eraldaketetan. Baina ez dezagun pentsatu erronka handiak koloretako unikornioekin konpontzen direnik.