Nire lehen familia-medikuak Gamarra zuen izena. Aurreko belaunaldia ere artatu zuen, eta kontatzen diren familia-istorioetan agertzen da. Gertutasuna, familia ezagutzea, etxera bisitak maletatxoarekin. Oraindik osasun-sistema publikoa ezarri gabea zen.
Aurrerago, sistema publikoan sartu zen gure sendagile hori. Eta gero eta baliabide, profesional eta bitarteko gehiago zeuden. Baina joan den mendeko azken hamarkadetan ezagutu genuen sistemaren bilakaera positiboa geldiarazi ez ezik, mantendu ere ezin dela dirudi.
Osasun-langileen kexen berri ia egunero entzuten dugu albistegietan. Kexu dira lan baldintzengatik, ez baitiete uzten arreta ona ematen. Gainera, lagunarteko hizketaldi askotan agertzen dira osasun-zerbitzuak espero edo behar dugun mailan ez daudela erakusten duten adibideak.
Esango dugu arazoa baliabide ekonomikoak direla, gero eta urriagoak baitira. Eta ez zaigu arrazoirik faltako. Baina, hain zuzen, baliabide gutxi baditugu, arduratsuagoak izan behar dugu baliabide horiek nola erabiliko ditugun kudeatzen. Horregatik, osasun publikoari baliabideak esleitzeko orduan lehentasunak zein diren aztertzeko gogoeta bildu dut.
Sendagileek eta profesionalek lana nola bizi duten, horren araberakoa da, hein handi batean, osasun-arreta onaren gakoa. Lanbidea nahiz ikastea eta lanarekin haztea gustatzen bazaie eta gero eta hobeto lan egin nahi badute, eta autonomiaz lan egiten badute, gaixoak artatzeko eta beste profesional batzuekin jarduteko modua hobetzen duten erabakiak har baditzakete, hori dena gertatzen bada, ziur nago osasun-arreta askoz hobea izango dela modu alienatuan, zatikatuan eta prekarizatuan lan egiten badute baino. Askoz hobea. Baina joerek ez dute alde horretarantz egiten. Hiru adibiderekin garatuko dut.
Bokazioak aprobetxatzea. Gazte asko eta asko ari dira medikuntza ikasketak egiteari uko egiten, gutxieneko nota lortu ez dutelako, nahiz eta ikasle bikainak izan. Hori orain gertatzen ari da, eta, hala ere, medikuen plazak ezin bete dabiltza profesional faltagatik. Era berean, plaza horiek betetzeko beste leku batzuetan trebatutako pertsonak erakartzen ari gara. Lehen begiratuan, osasun publikoa indartu nahi badugu, akats larria dirudi berezko bokazioak gehiago ez aprobetxatzea eta profesionalen prestakuntza gai estrategikotzat ez hartzea.
Profesionalak zaintzen dituzten osasun-politikak, haiek garatzen laguntzen dutenak. Profesionalek ez dute denborarik ez baliabiderik etengabeko prestakuntzarako. Industria farmazeutikoak arraildura hori baliatzen du, baina bere interesetara bideratzeko, jakina. Osasun arloko profesionalak ez dira baloratzen beren jarduerarekin zerikusia duten irizpideen arabera, ia bakarrik kanpoko elementuen arabera baloratzen dira (ikerketa, argitaratutako artikuluak…), eta horiek ere badute industriarekin lotura. Eta, azkenik, osasun publikoaren gizarte-balorazioa eta -ospea gainbeheran datoz, eta erakundeek ez dute askorik egiten horri buelta emateko.
Profesionalen lanean autonomia sustatzea. Batzuek, agian, esan nahi dudana ez den zerbait interpretatuko dute. Ez dut esan nahi medikuek eta gainerako osasun-langileek beste profesionalekin koordinaziorik gabe lan egin behar dutenik. Ez dut esan nahi profesionalek aurrez ezarritako jarraibideak bete behar dituztenik, bakarrik lan egiteko (eta ia pentsatu eta ikasi gabe). Esan nahi dut profesionalek nola artatzen duten erabaki ahal izan behar dutela, betiere kontuan hartuz marko bat, muga batzuk eta helmuga bat egon badaudela. Esan nahi dut autonomia sustatu behar dela lanbide hori askatasunez egin dadin, eta kasu bakoitzean eskura dagoen ezagutza kolektibo onena aplika dadin, profesionalak beren kontsultaz arduratzeaz gain, beste pertsona batzuekin batera, beren zentrorako eta beste zentroekiko harremanetarako hobekuntzak eta proposamenak azter ditzaten, betiere zerbitzu hobea emate aldera.
Lehen puntuak herrialde-estrategia batekin du zerikusia. Bigarrenak eta hirugarrenak ere bai, baina behin horietan jarduketa esparrua eraldaturik, gauzatu ahal izateko, oinarrizko osasun laguntzako zentro edo ospitale bakoitzaren baitan zehaztu behar dira dinamika propioak. Zentro bakoitzak kudeaketa bat behar du eta horrek erantzunak emateko gaitasun kolektiboa hobetzera bideratuta egon behar du. Beharrezkoa da kudeaketa parte-hartzaileko sistemak sortzea, profesionalek kudeaketan ekarpenak egin ditzaten eta erantzunkide izan daitezen.
“Kudeaketa” jardueratik bereizten dugun heinean, arriskua dago kudeaketa ez bideratzeko dauzkagun benetako gabezietara, alegia, ez egotea laguntza medikoaren hobekuntzaren zerbitzura.
Gainera, kudeaketa faltaren edo jardueratik bereizitako "kudeaketaren" ondorioz, sistema ez da gai gehien ematen duten eta konprometitzen diren profesionalen ekarpena aintzat hartzeko, ezta haiei hauspoa emateko ere, maitasunez lan egiteak merezi duela senti dezaten. Eta, aldiz, profesional jakin batzuen −gutxi dira, baina badaude− gehiegikeriazko praktikak disimulatuta geratzen dira, eta injustizia- eta abusu-sentsazioa sortzen dute pertsona inplikatuengan, haien erantzukizun-zentzuak gainkarga gehigarri batera eramaten baititu. Beren lanean sinesten duten eta dena ematen duten profesional askori esker eusten zaio sistemari. Baina ez da egoera jasangarria. Pertsonak dira. Asko erre egingo dira azkenean.
Zer desberdina izango litzatekeen beren lanbidearekin konprometitutako pertsona horiek hobekuntza ideiak emateko eta zerbitzuak gako horietatik kudeatzeko espazio egokiak izango balituzte. Erakundeen zuzendaritza batzordeetara, arloetara eta sailetara proposamenak bideratuz. Oso desberdina izango litzateke, haatik.
Arrazoi asko daude kudeaketa-eredu hauek sustatzen ahalegin gaitezen. Eta osasuna jokoan dugu.