Kaixo, irakurle.
Ziurrenik mendiz inguratuta edo itsasotik gertu biziko zara. Bizitzak bere zailtasunak ditu, baia gutxienez konfort koherente bat dagoen leku batean hazi zara. Ikastetxean pobreziaren aurkako borrokaz hitz egin zizuten, ingurumenarekiko erantzukizunaz, berdintasunaren garrantziaz. Feminismoa, justizia soziala, birziklapena edo animalien babesa partekatutako balioak zirela ikasi zenuen, eta horregatik borrokatzea merezi zuela. Eta urteetan zehar, Europak ere horretan sinesten zuela zirudien.
Baina, orain hau guztia gerran dago. Osaba Sam inoiz baino indartsuago dator bueltan eta gu txiki sentitzen gara bere ondoan.
Iraunkortasuna jada ez da helburu komuna. Orain oztopo bat bezala ikusten da. Eskubide sozialak oztopotzat hartzen dira. “Woke” kultura omen da hori.
Enpresek ezin omen dute hainbeste "kargatu" eta kontsumitzaileak orokorrean oso arduratsuak gara, baina plano indibidualean denok ditugu azken merkealdietan 2,99 euro ordaindutako 16 kamiseta zuri berdin. Trantsizio ekologikoa ez omen da bide logikoa, eta lehiakortasunerako mehatxu bihurtu da. Aukeratu egin behar dela sinetsarazi digute: ingurumena edo ekonomia. Feminismoa edo ekonomia. Justizia soziala edo zure lehen milioia. Enpresa sozialki arduratsua edo eskalagarria eta dirua ematen duen ideia berritzailea.
Euskal Herria, Europa, mundu osoa aldatzen ari da, eta ez dut uste horren eta horren ondorioen jakitun garenik.
Azken urteotan, Europako enpresa-jasangarritasunari anbizio handiko arau-esparrua ezarri zaio: Iraunkortasun Korporatiboari buruzko Informazioaren Zuzentaraua (CSRD), Iraunkortasun Korporatiboko Behar Bezalako Arretaren Zuzentaraua (CSDDD) eta EBko Taxonomia. Erregulazio horiek, Europako Itun Berdearen esparruan sortuak, enpresek jarduteko duten modua eraldatzeko diseinatu ziren, bidezko trantsizioa bultzatuz eta jarduera ekonomikoa EBren klima- eta gizarte-helburuekin lerrokatuz.
Europak, potentzia global gisa, enpresa-munduaren iparrorratz moral gisa zuen bere burua, planeten mugen barruan ekonomia orekatu bateranzko eraldaketa gidatuz eta munduko egonkortasuna higatzen duten desberdintasun sozialak murriztuz. Baina, beste behin ere, botere ekonomikoak partida irabazi du.
Europako Batzordearen Omnibus Legeak lema-kolpea eman du, eta kolokan jarri du azken urteetan eraiki den iraunkortasuna arautzeko egitura guztia. Gardentasunaren, erantzukizunaren eta finantza jasangarrien aurrerapen handienatzat saldu zena erori egin da hilabete batzuetan. Batzordeak justifikatu egin du erreforma, erregulazio-karga gehiegizkoa dela eta Europako enpresen lehiakortasunari eragiten diola argudiatuz. Emaitza iraunkortasun korporatiboaren bertsio diluitu eta deskafeinatua da, non betebeharrak izugarri murrizten diren eta sektore pribatuari maniobra-tarte handiagoa ematen zaion.
Europako Batzordearen Omnibus Legeak lema-kolpea eman du, eta kolokan jarri du azken urteetan eraiki den iraunkortasuna arautzeko egitura guztia
Baina aldaketa horren benetako irismena ulertzeko, lehenik eta behin gogoratu behar da Omnibus Legearen aurreko araudiak nolakoak ziren eta orain zer puntutan gauden.
Duela hilabete batzuk arte, CSRDk Europako 50.000 enpresa baino gehiago behartzen zituen ingurumenaren, gizartearen, langileen eta gobernantzaren gaineko eraginari buruzko informazio zehatza ematera. Esparru horrek datuen alderagarritasuna hobetuko zuela espero zen, greenwashinga egitea zailduko eta balio-katean presioa eragingo zuela, enpresa handiekin lan egiten zuten enpresa txiki eta ertainek ere ESG informazioa eman beharko baitzuten. Gainera, CSRDk sektoreko estandar zehatzak jasotzeko intentzioa zuen, industria bakoitzari egokitutako irizpideekin, eta 2028tik aurrera txostenak zentzuz egiaztatzeko betebeharra aurreikusten zuen auditoreen eskutik.
Baina Omnibus Legearekin, dena aldatzen da. Orain, 1.000 langile baino gehiago eta 50 milioi euro baino gehiagoko fakturazioa edo 25 milioi baino gehiagoko balantzea duten enpresek soilik eman beharko dute txostena, eta horrek %80 murriztuko du eragindako enpresen kopurua. Sektoreko estandarrak desagertu egiten dira, aplikazio-epeak bi urtez atzeratzen dira eta emandako informazioa zentzuz egiaztatzeko betebeharra ezabatzen da. Mezua argia da: kontrol gutxiago, presio gutxiago, gardentasun gutxiago.
Jatorrizko diseinuan hornidura-kateen zigorgabetasunarekin amaitu nahi zuen CSDDD ere desegin dute. Erreformaren aurretik, enpresa handi guztiak behartuta zeuden beren jarduerek eta hornitzaileek giza eskubideetan eta ingurumenean duten eragina zaintzera, eta, urraketak hautemanez gero, Europako auzitegien aurrean erantzun behar zuten. Horrek erabateko aldaketa ekarri zuen moda, meatzaritza edo elektronika bezalako sektoreetan, non lehengaien ekoizpenean eta erauzketan giza eskubideen urraketak arau izan diren hamarkadetan zehar.
CSDDDren bertsio berriarekin, enpresek beren hornitzaile zuzenak berrikusi besterik ez dute egin beharko, eta kanpoan utzi beharko dituzte bigarren eta hirugarren mailako sare osoa, bertan gertatzen baitira lan- eta ingurumen-baldintza okerrenak. Gainera, urteko berrikuspenak egin beharrean, enpresek bost urtean behin bakarrik eguneratu beharko dute ebaluazioa. Esplotazio- eta abusu-dinamikak bosturteko batean aldatzerik ez balego bezala. Hori gutxi balitz, EB mailako erantzukizun zibila ezabatzen da, eta horrek esan nahi du herrialde bakoitzak erabaki ahal izango duela zein erantzukizun maila aplikatuko duen bere lurraldean.
Urteko berrikuspenak egin beharrean, enpresek bost urtean behin bakarrik eguneratu beharko dute ebaluazioa. Esplotazio- eta abusu-dinamikak bosturteko batean aldatzerik ez balego bezala
Eta EBren taxonomia ere, inbertsioa benetan jasangarriak diren jardueretarantz bideratzeko oinarria izan behar zuena, ahalik eta gutxien zehaztu da. Omnibus Legearen aurretik, CSRDren esparruko enpresa guztiek taxonomiarekin bat zetozen adierazi behar zuten, inbertitzaileei aukera emanez identifikatzeko zein konpainia eta sektore ari ziren benetan trantsizio ekologikoa sustatzen.
Orain, enpresa handienek soilik eman beharko dute informazioa. Gainera, finantza-materialtasunaren atalase bat sartzen da, enpresei "finantzen aldetik esanguratsuak ez diren" jarduerei buruzko informazioa ematea saihesteko aukera emanez, eta horrek hutsune estrategikoetarako atea irekitzen du. Azkenik, %70 murriztu dira eskatutako inprimakiak eta formatuak, eta txosten-prozesuaren funtsezko zati bat ezabatu da.
Batzordeak argudio ekonomiko sendo batekin justifikatu ditu aldaketa horiek guztiak: CSRD, CSDDD eta taxonomia legea betetzeak 100.000 eta 5.000.000 euro arteko kostua ekar zezakeen enpresa bakoitzerako, eta horrek lehiakortasunari galga jartzen zion. Egia da. Baina iraunkortasuna balio erantsi eta estrategiko gisa bultzatu beharrean, arauen eraginkortasunerako moduak bilatu beharrean, konponbidea atzera egitea izan da.
Eta orain, zer?
Enpresek beren estrategia birdefinitu behar dute egoera berri horren aurrean. Omnibus Legearekin malgutasun handiagoa egongo da, baina baita ziurgabetasun handiagoa ere. Araudiak Europako Parlamentutik eta Europako Batzordetik igaro behar du oraindik, eta horrek aldaketak eta behin betiko onartu aurretik 9 eta 12 hilabete arteko atzerapena ekar ditzake. Ondoren, estatu kide bakoitzak bere esparru nazionalera eraman beharko du legedi berria, eta horrek beste ziurgabetasun-maila bat gehitzen du Espainian, jatorrizko CSRDa ez baita oraindik aldatu.
Enpresa handientzat, erronka izango da erabakitzea ea ESG gardentasunaren aldeko apustua egiten jarraitzen duten borondatez edo eskakizunen malgutzeaz aprobetxatzen diren. ETEentzat, galdera da ea bezero handienek ESG datuak eskatzen jarraituko duten, nahiz eta derrigorrezkoa ez izan. Eta inbertitzaileentzat, galdera nagusia da enpresen ESG informazioan konfiantza izaten jarraitu ahal izango duten, baldintzak hain txikiak izan diren honetan.
Araudiak Europako Parlamentutik eta Europako Batzordetik igaro behar du oraindik, eta horrek aldaketak eta atzerapenak ekar ditzake
Europak, iraunkortasunean lider izan nahi zuenak, pragmatismo ekonomikoari amore eman dio, eta Txinarekin eta AEBekin bere horretan lehiatzea erabaki du. Baina garapen iraunkorra lehiarako abantaila izan beharrean oztopo gisa ikusten bada, zer geratzen zaigu? Benetan uste dugu bi potentzia horiekin euren zelaian irabaziko dugula? Ez ote da hau epe laburrera izkin egiten ari garen maniobra politiko bat? Galdera mordoa dago mahai gainean eta inor gutxi hauek erantzuten.
Omnibus Legearen arriskurik handiena ez da erregulazioan atzera egitea bakarrik, baizik eta munduari bidaltzen dion mezua: iraunkortasuna aukerakoa da, gardentasuna negoziagarria da eta ingurumen- eta gizarte-inpaktua bigarren mailakoa lehiakortasunaren aurrean. Agian, azken finean, ez zen inoiz iraunkortasun auzia izan, baizik eta lobbyak eta politikariak zenbat jasateko prest zeuden ikusteko kontu bat, norabide aldaketa behartu aurretik. Eta erantzuna argia izan da: gutxi. Gutxiegi gauza onerako.