Sumarren lehendakarigaia da Alba Garcia (Bilbo, 1988). Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeetarako hilabete baino gutxiago falta denean, Euskal Autonomia Erkidegoaren egoera ekonomikoaren errepasoa egin du, eta Sumarren proposamen ekonomikoak plazaratu dizkio EnpresaBIDEAri.
EAE industria-herria izan da orain arte. Eraldaketa hirukoitza (jasangarritasuna, energia eta teknologia) arrakastaz gauzatzeko zein ahulezia eta zein erronka zehaztu dituzue?
Izan dezakegun ahultasun bakarra autokonplazentzia da, eta batzuetan, Eusko Jaurlaritzak denbora luzeegian erakutsi du hori Euskadin. Hobeto aprobetxatu behar dugu bultzada publikoa, Europako funtsen bidez, trantsizio berdearen erronka gidatzeko. Euskadik abantaila asko ditu trantsizio horri ekiteko aukerei dagokienez, baina horretarako, BPGren % 3tik gorako inbertsioak behar ditugu Ikerketa eta Garapenean, eta teknologia enpresa handietara ez ezik, enpresa txiki eta ertainetara ere iristea.
Etxebizitza eskubidea bermatu ahal izateko eta etxebizitza politika eraginkor bat gauzatu ahal izateko gakoak zeintzuk dira zure ustez? Zentzu horretan, alokairuen prezioari muga jartzea eraginkorra al da? Etxebizitza turistikoei ere muga ezarri behar zaiela uste duzu?
Eremu tentsionatuetan alokairuaren prezioa mugatzea, EAJri hain gutxi gustatzen zaiona, Estatuko legeak jasotzen duen bezala, neurri eraginkorra da, jakina, baina gakoa Euskadiko parke publikoa eta alokairu soziala handitzea da. Euskadin, etxebizitzen % 3 baino ez da publikoa, eta EBn, berriz, % 9. Premiazkoa da gutxienez 9.000 etxebizitza publiko eraikitzea. Etxebizitza turistikoei dagokienez, moratoria turistiko bat defendatzen dugu, espekulazio inmobiliarioari mugak jarriko dizkiona eta lurraldeak herritarren beharretatik abiatuta antolatzea ahalbidetuko diguna, ez bisitatzen gaituzten turistentzat.
"Euskadin, etxebizitzen % 3 baino ez da publikoa, eta EBn, berriz, % 9. Premiazkoa da gutxienez 9.000 etxebizitza publiko eraikitzea"
Nekazarien aferaren inguruan, zer egin dezake Jaurlaritzak nekazariei soluzioak emateko, konpetentzia gehienak EBk dituela jakinda?
EBri buruz hitz egiten dugu beste zerbaiti buruz bezala, baina gu horren parte gara. Hain zuzen ere, gobernuak presioa egin behar du denok joko-arau berberekin joka dezagun, ezin dira merkaturatu osasun-araurik oinarrizkoenak beteko ez lituzketen nekazaritza-produktuak, EBn ekoitzi izan balira, eta ez hori bakarrik, Sumarretik etiketa etiko bat proposatzen dugu, produktua ekoizleen lan-baldintzen arabera katalogatuko duena. Eusko Jaurlaritzari dagokio, bere eskumenen esparruan, lehen sektorea bere jardueraren funtsezko ardatzetako bat izatea, gure nekazariek eta abeltzainek beren produktuengatik bidezko prezioak lor ditzaten, eta beren proiektu profesionalak gara ditzaten. Euskadin sentsibilitate handia dago ekoizpen ekologikoarekiko, eta Sumarren uste dugu politika publikoen bidez ekoizpen ekologiko hori handitzea eragin daitekeela. Borondate kontua da.
Trantsizio energetikorako legea oraintsu onartu da Eusko Legebiltzarrean, EAJren, PSE-EEren eta EH Bilduren aldeko botoekin. Hidrokarburoek gure ekonomian duten pisua kontuan hartuz, izan al daiteke trantsizio hau mehatxu bat? Herri-politiken helburuetako bat da trantsizioa egin bitarteko bermeak eskaintzea. Nola eta noraino bermatu daiteke diru-sarrerei eustea?
Argi eta garbi, ez. Baina, era berean, ezin da izan batzuek mehatxuaren argudioa erabiltzea aldaketaren aurkako erresistentzia gisa. Trantsizio energetikoa ezinbestekoa da, ez bakarrik ingurumenagatik, baita geure buruagatik ere. Baina Sumarrek planteatzen duena da trantsizio hori bidezkoa izatea, beharrezkoa izateaz gain. Zentzuzko mugarriak eta denborak dituzten planak eta prozesuak ezarri behar ditugu, eta epe ertain eta luzerako ikuspegia duten politika publikoen bidez horiek betetzea bultzatu. Horretarako, elkarrizketa eta adostasuna behar dira, Euskadin nagusi den alderdien politikaren epe laburreko politikan erori gabe.
"Sumarrek planteatzen duena da trantsizio hori bidezkoa izatea, beharrezkoa izateaz gain. Zentzuzko mugarriak eta denborak dituzten planak eta prozesuak ezarri behar ditugu"
Pobrezia datuak argitaratu ditu orain gutxi INEk. Pobrezia arriskuan bizi dira EAEko biztanleen %10 baino gehiago. Nola bermatu daiteke unibertsaltasuna eta zaurgarritasun-egoera latzenekiko lehentasuna? Berme-sistema indartu behar dugu?
Euskadin dagoen pobrezia kezkagarria da gurea bezalako gizarte batean. Onartezina iruditzen zaigu edozein ikuspuntutatik. Eta Eusko Jaurlaritzak huts egindako politika jakin batzuen emaitza da, baita urtetako gelditasunaren emaitza ere. Sumarren defendatzen dugu pertsona guztiek bermatuta izan behar dituztela beren bizi-baldintza duinak, eta, zentzu horretan, oinarrizko errenta unibertsala defendatuko dugu tresnarik onena den aldetik. Hainbat herrialdetan praktikan jarri diren esperientziek erakutsi dute oinarrizko errenta baliabideak birbanatzeko eta pobreziaren aurka borrokatzeko tresna ona direla.
Egungo ekonomiaren kezka handienetako bat enpresen errotzea da. Hemengo enpresa askok atzerrira alde egin dute azken urteetan eta atzerriko enpresak hona etorri dira. Nola eman diezaiokegu buelta joera honi? Eta zer da zure ustez ekonomikoki hemen errotzea? Zergak hemen ordaintzea, erabakiguneak hemen izatea?
Amaieratik hasteagatik, biak. Gainera, lanpostuak sortu behar ditugu, eta PFEZaren diru-bilketa handitu. Hiru gauzak dira garrantzitsuak eta hirurak sustatu behar dira. Zerga-egoitzak hemen gai ekonomiko batengatik, enplegua hemen sustraitze kontu batengatik eta erabakiguneak hemen, murrizketa-erabaki bat hartzerakoan, irizpide ekonomikoez gain, beti eragiten duelako erabakitzen dutenak dauden tokian, eta langileek mobilizatzeko eta beren enpleguengatik borrokatzeko duten gaitasunak. Enpresa handien egoitzek ihes egiteari dagokionez, zentro logistiko indartsuak sortzea proposatzen dugu, eta funtsezko azpiegiturak garatzea, hala nola Bilboko portua, haien eragiketak hemen egitea errazteko. Betiere trantsizio ekologikoaren eta energetikoaren ikuspuntutik, milaka enplegu sortzeko gida eta aukera gisa.
"Enpresa handien egoitzek ihes egiteari dagokionez, zentro logistiko indartsuak sortzea proposatzen dugu, eta funtsezko azpiegiturak garatzea"
Erronka demografikoa ere mahaigainean dugu eta horrekin lotuta pentsioen afera. EAEk muskulu nahikorik al du pentsio sistema propioa izateko? Eta zelan orekatu beharko litzateke pentsio sistema hori? Gainera arazo demografikoak langile falta ekarri du sektore askotan, eta ez dago esku lan nahikorik. Nola egingo diogu aurre errealitate honi?
Argi dago Euskadin erronka demografiko bat dugula, gazteek beren bizitza-proiektuei aurre egiteko orduan dituzten premiak kontuan hartu ez dituzten politiken ondorioz. Prezio altuko etxebizitzarekin, prekarietate-sentsazioa proiektu horien galga izan da urteetan. Beraz, epe luzerako begiradarekin eta publikoa den horren aldeko apustu argiarekin heldu behar zaio gaiari, prozesuaren bultzatzaile gisa.
Pentsioei dagokienez, pentsioek publikoak izaten eta haien kudeaketa gardena egiten jarraitzeak kezkatzen gaitu; eta, egia esan, EAJk osasuna eta hezkuntza bezalako oinarrizko gaietan dituen pribatizazio-joerek ez digute konfiantzarik sortzen. Hori esanda, demografiaren geldialdia eta zahartzea benetako arazoa da, eta aurre egin behar diogu. Gai izan behar dugu, gainera, Espainiako eta munduko beste eremu batzuetako gazteak erakartzeko, enplegu- eta etxebizitza-politika onak dituztenak, guztion artean ekonomia eta ongizate-estatua behar bezala garatzen lagun dezagun.
40 urte bete dira Euskal lan esparru propioaren aldeko aldarria egin zutela sindikatu abertzaleek eta orain Euskal lan esparru propioaren eskaera hedatzeko garai politiko aproposa dela aldarrikatzen ari dira. Zer falta da esparru propio hori izateko?
Sumarretik lan-harremanen euskal esparruaren inguruko aldarrikapenak ulertzen ditugu eta, jakina, sindikatuen jarrerak errespetatzen ditugu, askotarikoak baitira. Egia da bizi dugun une politikoan gai hori negoziazioari dagokionez plantea daitekeela, eta, horretarako, gu prest gaude beharrezko urratsak emateko, hori posible izan dadin.
Erreforma fiskala dator laster. Zer osagai izan beharko luke zerga erreformak EAE enpresentzako lurralde lehiakorra izateko eta justizia soziala bermatzeko? Era berean, EAEk defizitik ez duela aldarrikatzen da askotan, baina, ona al da ekonomiarentzat defizitik ez izatea?
Progresibotasunean eragiten jarraitu behar dugu, bai PFEZri dagokionez, bai sozietate mailan, baina baita azpiegituretan inbertitzean eta euskal erakundeek teknologiaren eta trantsizio ekologikoaren eskutik iristen ari diren aldaketen bultzatzaile gisa duten zereginean ere. Sumarretik ulertzen dugu Euskadin herritarrek uste dutela zergen ordainketak progresiboa izan behar duela eta, gainera, zerbitzu publiko onak bermatzeko beharrezkoa dela. Gizarte solidarioa gara, baina justizia fiskal handiagoa eskatzen dugu, batez ere milioi askoko irabaziak aitortzen dituzten enpresei.
"Gizarte solidarioa gara, baina justizia fiskal handiagoa eskatzen dugu, batez ere milioi askoko irabaziak aitortzen dituzten enpresei"
Defizitari dagokionez, oro har, esan daiteke hobe dela ez izatea gehiegi izatea baino, baina inbertsio ekonomiko eta sozialarekin ondo lotutako zor osasuntsu bat tresna egokia izan daiteke gobernu baten politika ekonomikoa bultzatzeko eta zuzentzeko.
Emakumeen presentzia enpresa munduan areagotu bada ere, ardura postuetan oraindik gutxiengo nabarmena direla diote datu guztiek. Soldata-arrakala, zaintza-sistema eraginkorrik eza eta abar aipatzen dira sarritan, eskubide kontua izanda ere, ekonomian oztopoa baita. Nola bizkortu dezakegu genero berdintasunaren prozesua ekonomia munduan?
Herrialde honek genero-berdintasunaren arloan izan dituen aurrerapenak, batez ere azken urteetan, nabarmenak izan dira, baina ez nahikoak. Mugimendu feministaren mobilizazioari eta haren aldarrikapenak eztabaida publikoan sartzeari esker lortu da aurrera egitea, baina oraindik asko geratzen da. Baita tradizioz maskulinoa izan den mundu batean ere, Euskadiko enpresaren munduan, alegia. Egoera hori irauli egin behar da, eta hori egiteko modua enpresak berdintasunaren alde modu irmoan lan egitera eramango dituzten legegintza-neurriak dira. Justifikatutako arrazoirik gabeko soldata-arrakala dago oraindik, eta emakumeak salbuespen izaten jarraitzen du zuzendaritza postuetan. Zorionez, berdintasun-planek enpresetan hedatzen jarraitzen dute, eta helburu zehatz eta kuantifikagarriekin bultzatzen jarraitu behar dugu. Ildo horretan, EAEko erakundeek enpresako berdintasun-politikak bermatu eta gidatu behar dituzte.
"Berdintasun-planek enpresetan hedatzen jarraitzen dute, eta helburu zehatz eta kuantifikagarriekin bultzatzen jarraitu behar dugu"
Euskararen presentziari dagokionez, nola ikusten duzu gure enpresa ehuna eta zer politika behar ditugu gure hizkuntzaren erabilera indartzeko? Garrantzia ematen al diete euskal enpresek gure hizkuntzaren kudeaketa on bati? Era berean, enpresen errotzean laguntzeko tresna izan behar al du euskarak?
Euskararen normalizazio prozesuan ezinbestekoa da enpresek euskaldunen hizkuntza eskubideak errespetatuak izan daitezen urratsak ematea. Horretarako, erakundeek eta Eusko Jaurlaritzak urrats ausartak eman behar dituzte enpresetan euskara-planak garatzeko neurriei eta pizgarriei dagokienez. Jakina, gainera, benetako doakotasun eraginkor batetik abiatuta, ez egungo dirulaguntzen sistematik abiatuta, hala nahi duten langile guztientzat, enpresekin negoziatu beharreko ordutegi-liberazioekin. Prozesu horrek denbora beharko du, baina premiazkoa da, eta elkarrizketa eta adostasunak ezinbestekoak izango dira.
Egungo turismo ekonomia ereduaren aurkako kritikan azpimarra jarri duzu azken agerralditan. Zein eredu jorratu beharko litzatekeela uste duzu?
Sumarren ekonomia orekatu baten alde egiten dugu, presentzia industrial eta teknologiko sendoarekin, kalitatezko enplegua emango diguna, baina prestakuntza eta berrikuntza gaietan etengabe abangoardian egotera behartuko gaituena. Alde horretatik, turismoak ere badu lekua diru-iturri gisa, baina ezin dugu karta bakar baten alde egin, eta are gutxiago euskal herritarren ingurumena eta bizi-kalitatea errespetatzen ez duen turismo masibo baten alde. Landa-turismoan, kirol-jardueretan edo kultura-turismoan modu iraunkorrean inbertitzea gure ekonomiaren osagarri egokia izan daiteke, baina ezin dugu beste jarduera batzuk alde batera utzi.
Sumarretik moratoria turistiko bat eta lurraldeen aldeko itun bat proposatuko ditugu turismoaren fenomenoari konplexutasun osoz heltzeko lehen urrats gisa. Fenomeno ekonomikoa ez ezik, Donostian, Bilbon eta EAEko beste udalerri batzuetan milaka euskal herritarren bizitzari eragiten dio, etxebizitzaren prezioen igoeran eragiten ari da eta eragin negatiboa du atmosferaren eta ingurumenaren kutsaduran. Ezinbestekoa da turismoa arlo publikotik antolatu eta gobernatu beharreko fenomeno gisa pentsatzea.
Emakumearen eta gazteen begirada islatu nahi duzu. Nola gauzatu hau ekonomia alorrean?
Esan dudan bezala, emakumeek, bereziki emakume gazteek, desberdintasun-egoerei aurre egin behar diete Euskadin, indarkeria matxistak jasateaz gain. Gure planteamendu politikotik, eta mugimendu feministak aspaldidanik gidatzen duen agendari erantzunez, premiazkoa da zeharkako politika publikoak garatzea, feminismoa estatu-politika bihur dadin, gure kasuan, Euskadin politika integrala izan dadin. Desberdintasun guztiei erantzungo dien begirada eta ekintzarik gabe, ezinezkoa da horien aurkako borrokan urrats eraginkorrak ematea. Erakundeak beren arazoez arduratzen ez direla sentitzen duten gazteei dagokienez, gure proposamenak argiak dira: etxebizitza duina eta merkea, bizi-proiektu bat egitea eta bizimodu ona izatea ahalbidetzen duten behar eta politika publiko guztiak estaltzen dituzten zerbitzu publikoak. Horretaz jardun behar du politikak, eta guk politikaren bokazioa berreskuratu nahi dugu, herritarren zerbitzura dagoen tresna gisa. Azken finean, politikariak zerbitzari publikoak dira eta herritarren zerbitzura daude, nahiz eta gehienei ahaztu egiten zaien.
"Erakundeak beren arazoez arduratzen ez direla sentitzen duten gazteei dagokienez, gure proposamenak argiak dira: etxebizitza duina eta merkea, bizi-proiektu bat egitea eta bizimodu ona izatea ahalbidetzen duten behar eta politika publiko guztiak estaltzen dituzten zerbitzu publikoak"
38,5 orduko lanaldia ezartzea proposatu duzue. Zergatik uste duzue dela funtsezkoa neurri hau hartzea?
40 orduko lanaldia dugu 1983tik. Urte horretan, estatuko BPGa 175.000 milioi euro ingurukoa zen. Gaur egun 1,4 bilioi da eta langile bakoitzeko produktibitatea urtean % 2,5 inguru igo da. Gure ustez, nahiko zentzuzkoa da denbora eta lanaldia birplanteatzea, familia bateragarri egiteko eta bizitza pribatua hobeto garatzeko. Horregatik, 38,5 ordu, hasiera gisa, neurri egokia iruditzen zaigu 35 orduko horizontean, urte batzuetako epean. Bizitzeko denbora, bizitza ona izateko eskubidea eta gure proiektuak gauzatzeko aukera izatea gaur egungo euskal gizartearen parte izan behar duten elementuak dira, hori gauzatzeko tresna teknologikoak ditugulako eta, gainera, lan-sistema nabarmen aldatzen ari delako.