"Politikariak ez du ekoizten". Esaldi hau tabernetan, tertulietan eta sare sozialetan behin eta berriro entzuten dena, klasiko bat bihurtu da gurean, eta, hein handi batean, herritarren atsekabea laburbiltzen du. Klase politikoari buruzko irudi zabaldua honako hauxe da: pribilegiatuak dira, errealitate produktibotik urrunduta daude eta besteek sortutakoarekin bizi dira. Indartsu eta gogor entzuten da azkenaldian, ideia argi bat transmititzen baitu, hau da, gobernatzen dutenak zergen bidez bizi dira, benetako ekonomian aberastasuna sortzen dutenek ordaintzen dituzten zergez batik bat. Baina ekonomia munduan, ekoiztea ez da hain kontu sinple eta erraza. Ekoiztea orokorrean balio erantsia sortzea da, baliabideak gizartearentzat erabilgarriak diren ondasun eta zerbitzu bihurtzea. Definizio horren arabera, politikariek ez dute ekoizten modu klasikoan, baina ekoizpen gaitasuna biderkatu edo moteldu dezakeen marko instituzional baten kudeatzaile dira. Eztabaida eslogan edota titular batera mugatzeak ez du ez ekonomia eta ez mundu modernoaren konplexutasuna islatzen.
Espainiako Estatua laborategi egokia da dilema hau aztertzeko. Beti ere gure esaldian oinarrituta, 1978tik aurrera, estatua eta politikarien rola erabat aldatu da. Felipe Gonzalezek bultzatutako 1980ko hamarkadako industria-berregituraketarekin, milaka langilek lana galdu zuten, baina, aldi berean, sektore ez-lehiakorrak kontu publikoak hondoratu ez zitzaten oinarriak ezarri ziren. 1986an, Europako Erkidego Ekonomikoan sartzeak jauzi erabakigarria ekarri zuen, bertan lortutako kohesio funtsek eta politika bateratuek errepideak, portuak eta trenbideak finantzatu zituzten, honen emaitza argia produktibitatearen hazkundea izan zelarik. 90. hamarkadan, Aznarrek pribatizazio masiboak eta telekomunikazioen eta energiaren liberalizazioa ekarri zituen, diru-sarrera gehigarriak eta lehiakortasuna sortuz, baina, aldi berean, enpresa estrategikoen gaineko kontrol publikoa ahulduz.
2000ko hamarkadan, Zapaterok ongizate estatua hedatu zuen eta Plan E martxan jarri zuen. Krisi betean behin-behineko milaka enplegu sostengatu zituen, baina gastuaren eraginkortasunari buruzko eztabaida zabaldu zuen, gastu hau asko igo baitzen. Krisi Handiaren ostean, Rajoyk austeritatea eta erreforma estrukturalak lehenetsi zituen kontu publikoak egonkortzeko. Defizita murriztea lortu zuen, baina kostu sozial handiarekin. Azken urteotan, Pedro Sanchezek pandemiaren kudeaketa egin zuen neurri bereziekin, hala nola ABEE aldi baterako enplegu-erregulazioko espedienteekin, milioika enplegu babestuz. Halaber, Next Generation funts europarrak digitalizaziora, trantsizio berdera eta berrikuntzara bideratu ditu.
Espainiar Estatuan enpresa bat sortzea garestiagoa da eta prozesu luzeagoa dakar OCDEko gainerako herrialdeetan baino
Etapa bakoitzak erakusten du politikariek, ezer ekoizten ez dutela esatetik urrun, eragin sakona izan dutela Espainiar Estatuko egitura produktiboan. Arazoa garatutako politiken emaitza positiboa ez denean sortzen da. Erabaki politikoak epe luzera lerrokatzen direnean, hala nola azpiegituren modernizazioan edo integrazio europarrean, herrialdeak lehiakortasuna irabazten du. Aldiz, interes laburrak edo erregulazio erroreak nagusitzen direnean, hala nola 2013ko energia berriztagarrien atzeraeraginezko murrizketan, konfiantza hondatzen da eta inbertsioak eten egiten dira. Politikariek egindakoaz gain, administrazio publikoa eta bere efizientzia politikarien baitan dago, eta gaur egun Espainiar ekonomiak, burokrazia motelaren zama du, Munduko Bankuaren datuen arabera. Espainiar Estatuan enpresa bat sortzea oraindik garestiagoa eta luzeagoa da OCDEko gainerako herrialdeetan baino. Hau politikarien “ekoizpenaren” parte da eta nolabait aldatzeko erabateko borondate politikoa behar du.
Teoria ekonomikoak ikuspegi desberdinak eskaintzen ditu ekoizpenaren harira. Liberalen eta neoklasikoen arabera, Adam Smith eta Milton Friedmanen ildotik, politikariak ez du aberastasuna sortzen, merkatuek sortutako aberastasuna banatzen dute soilik. Friedmanek ironiaz esaten zuen: “Gobernuak Sahara kudeatuko balu, bost urteren buruan hondarra faltako litzateke”. Ikuspegi honetan, euro publiko bakoitzak euro pribatu bat ordezkatzen du, honela, Estatuaren rola jabetza bermatzera eta merkatuko huts-egiteak puntualki zuzentzera mugatu behar da. Keynesiarrek, aldiz, gogorarazten dute krisi garaian inbertsio publikoak ekonomiak salba ditzakeela. John Maynard Keynesek defendatzen zuen “epe luzera guztiok hilda egongo garela”, eta, hori dela eta, ekonomiaren atzeraldi garaietan estatuak gehiago gastatu behar duela, eskariak aberastasunaren sorrera berpizteko, ekoizpena bermatuz. Honen adibide garbia izan dugu orain dela ez asko, 2020an eta 2021ean, ABEEekin eta Europako funtsen bidezko inbertsio publikoarekin. Espainiako Bankuaren arabera, sektore publikoak BPGaren hazkundearen herena baino gehiago sortzen lagundu zuen urte haietan.
Ikuspegi marxistatik, politikariak ez du plusbaliorik sortzen zentzu kapitalistan, baina akumulazioa posible egiten duen markoa antolatzen du. Lege, azpiegitura eta hezkuntzarik gabe, ekoizpena ezinezkoa litzateke. Politikariak gizartearen soberakinaren kudeatzaile gisa agertzen dira, hala nola, zergak eta errentak nola banatzen diren erabakitzen dute, eta horrek zeharka ekoizpen maila eta tipologia baldintzatzen ditu. Ikuspegi instituzionalistak eta garatzaileak urrats bat gehiago ematen dute, Douglass Northek azpimarratu zuen instituzioak direla hazkundearen faktore nagusia epe luzera. Ildo beretik, Mariana Mazzucatok estatua enpresari ausart gisa aurkezten du, sektore estrategikoetan inbertitzeko eta merkatu pribatuak hartu nahi ez dituen arriskuak bere gain hartzeko gai dena. Azken baieztapenaren adibide bezala Internet, GPS eta Hego Koreako industria teknologikoa ez lirateke existituko hasierako inbertsio publiko sendo hori gabe.
Mariana Mazzucatok estatua enpresari ausart gisa aurkezten du, sektore estrategikoetan inbertitzeko eta merkatu pribatuak hartu nahi ez dituen arriskuak bere gain hartzeko gai dena
Nazioarteko konparazioak argi erakusten du auzia. Herrialde eskandinaviarrek BPGaren %50 baino gehiago gastu publikoan erabiltzen dute, eta, hala ere, produktibitate eta lehiakortasun maila altuak dituzte. Estatu Batuek, BPGaren proportzioan gastu txikiagoa izan arren, berrikuntzan lider dira, estatuak defentsan eta teknologian inbertitzen duelako. Hego Koreak, berriz, hamarkada gutxitan herrialde txiro izatetik teknologia indar bihurtu da politika industrial oldarkorrei esker. Latinoamerikako zenbait herrialdek, berriz, gastu publiko handiarekin, porrot egin dute instituzio sendoen eta ustelkeriaren ondorioz; beste batzuek arrakasta izan dute erreforma koherente eta iraunkorrak ezarriz. Ezberdintasuna ez dago estatuaren tamainan, berauk erabilitako politikaren eta instituzioen kalitatean baizik.
Berriz banatzea ere ekoiztea dela esan dezakegu, aberastasuna sortzen baita. Espainiar Estatuan, pentsioak gastu publikoaren herena dira. Sinpleki begiratuta gastu soil bat bezala hartu dezakegu, ez baitute ondasun fisikorik sortzen, sakonago begiratuz, ordea, kontsumoa sostengatzen dute eta kohesio soziala bermatu. Herri txikietan, erretiratu baten pentsioak taberna edo denda irekita mantentzen du. Osasun publikoak langile osasuntsuago eta produktiboagoak bermatzen ditu, eta hezkuntza publikoak giza kapitala areagotzen du. OCDEren arabera, eskolatze urte gehigarri batek herrialde baten BPG per capita %2 eta %5 artean igo dezake epe luzera. Efektu horiek, “ekoizpen zuzena” bezala hautematen ez badira ere, funtsezkoak dira estatu eraginkor batek balioa sor dezakeela ulertzeko.
Konfiantza instituzionala ere funtsezko elementua da. Douglass Northek esan zuen: “Instituzioek axola dute”. Segurtasun juridikorik, araudi egonkorrik eta ustelkeriaren aurkako borrokarik gabe, ez dago ekoizpen inbertsiorik iraungo duenik. Espainiar estatuak konfiantza krisiak pairatu ditu hainbat etapatan, eta horri buelta emateko modua beti instituzioak indartzetik eta nazioarteko sinesgarritasuna berreskuratzetik etorri da. Politikariak, konfiantza hori bermatzen duenean, lehen mailako ondasun ekonomikoa sortzen ari dira.
Ekonomia politikoa ez da eslogan joko bat, uste duguna baino garrantzitsuagoa da eta herrialde baten aberastasuna biderkatuko edo galduko den zehaztuko du
Politikariek ez dutela ezer ekoizten esatea ikuspuntu sinpleegia edukitzea da. Nekazari edo enpresari batek bezala ez dute ekoizten, baina politika, instituzio, azpiegitura eta aberastasunaren banaketaren bidez eragin zuzena dute ekoizpenean. Batzuetan motorra dira, besteetan galga. Euro publiko bakoitzak benetako balioa sortzea nola bermatu izan beharko luke funtsezko eztabaida. Espainiar Estatuak arrakasta eta porrot adibideak ditu bere ibilbidean. Zeregin akademikoa eta soziala da horietatik ikastea, politikaren inpaktua neurtzea eta kontuak eskatzea. Ekonomia politikoa ez da eslogan joko bat, uste duguna baino garrantzitsuagoa da, ea herrialde baten aberastasuna biderkatuko edo galduko den zehaztuko du.
Hartara, ondoriozta daiteke politikariek ekoizten dutela, betiere instituzioak sendotzen dituztenean, etorkizuneko ikuspegiarekin inbertitzen dutenean eta aukera berdintasuna bermatzen dutenean. Ez dutela ezer ekoizten ere esan dezakegu, ustelkeria edo burokrazia jasangaitza nagusitzen direnean. Erronka ez da mantra bat errepikatzea, baizik eta zorrotz neurtzea gure erabaki politikoek zer ekoizten duten eta nola lor dezakegun gehiago eta hobeto ekoiztea.