Eusko Legebiltzarretarako hauteskundeetarako EH Bilduren lehendakarigaia da Pello Otxandiano Kanpo (Otxandio, Bizkaia, 1983). Euskal ekonomiaren inguruko hainbat afera kezkaz bizi ditu, eta politika esku-hartzaileago batzuen alde egin behar dela iritzi dio, industria arloan batik bat, Europako beste herrialde batzuen gisan. Hauteskundeetarako hilabete pasatxo falta denean, eta hauteskunde kanpaina hasi aurretik, EnpresaBIDEArekin bildu da, tokiko nahiz nazioarteko ekonomiaren erronkak aztertzeko asmoz.
EAE industria-herria izan da orain arte. Eraldaketa hirukoitza (jasangarritasuna, energia eta teknologia) arrakastaz gauzatzeko zein ahulezia eta zein erronka zehaztu dituzue?
Azken hilabete luzeetan, ekonomia munduan egin ditugun harremanetan, beti errepikatzen den diagnostiko bat ikusi dugu. Oso ezaguna den pertsona batek laburtu zuen modu nahiko argigarrian. Euskal ekonomia momentu honetan desplazamendu fase batean dago, eta erreakziorik ez badago, belaunaldi bateko denbora tartean gainbehera batean sartu gaitezke. Diagnostiko hori ez da eztabaida publikora azaleratzen. Eztabaida publikoan oso azaleko diagnostiko autokonplazienteak egiten dira.
Oso eraldaketa bortitzak datoz. Industriari lotura, gure ekonomiaren motorra izanik, digitalizazioa eta robotizazioa datoz. Gure ehun industriala enpresa ertain eta txikikoa da batez ere, eta halako enpresa ereduentzat jauzi teknologikoa sekulako erronka da. Trantsizio energetikoa zer esanik ez, ekonomiaren deskarbonizazioa. Bestalde, nik uste dut arazo demografiko bat dugula. Lan indarra falta da jada eta faltako da, eta hori lan merkatuan sekulako arazoa da.
Azken urteetan ez da politika industrial aktibo bat egin, eta halako momentu bat sekulako eraldaketa da denontzat, baina are gehiago, bere indarguneak eta ahuleziak dauzkan herri eta ekonomia txiki batentzat.
Etxebizitza eskubidea bermatu ahal izateko eta etxebizitza politika eraginkor bat gauzatu ahal izateko gakoak zeintzuk dira zure ustez? Alokairuen prezioari muga jartzea eraginkorra al da?
Azken bost urteetan alokairuen prezioak %20 egin dute gora, eta alokairuzko etxebizitzaren eskaintza oso urria da, %3ra ez da iristen. Etxebiden eskatzaileen %80k alokairuzko etxebizitza bat nahi dute. 2010ean %50k eskatzen zuen, beraz, kultura aldaketa bat gertatzen ari da, jabetzatik alokairurako jarrera aldaketa bat. Hori da errealitate zehatza. Alokairuaren etxebizitza eskaintza inexistentea da udalerri askotan eta prezioa neurriz kanpokoa. Egoera honi erantzun bat eman behar zaio.
Galdera da ea etxebizitza eskubide subjektibo hori eskubidetzat hartzen dugun edo ez. Legez hala dago jasota 2015eko legean. Erantzuna baiezkoa bada, egoera zehatz horri erantzuteko politika zehatzak behar dira. Nik uste dut orain arte egin denarekin ez dela aski, eta orain arte egin dena egiten jarraituz, egoerari ez zaiola bueltarik emango. Etxebizitza politika integral bat egin behar da, eta hor sartzen da esku-hartzea merkatuan. Orain arte eskubide bat dela onartu da legez, baina ez da horren neurriko politikarik egin. Pentsatu da merkatua gai izango zela erantzun bat emateko errealitate horri eta autoerregulatzeko.
"Euskal ekonomia momentu honetan desplazamendu fase batean dago, eta erreakziorik ez badago, belaunaldi bateko denbora tarte batean gainbehera batean sartu gaitezke"
Zuek kongresuan babestu zenuten legeak jabeek etxebizitzak beste alokairu mota batzuetara bideratzea ekarri du, eskaintza murriztuz, eta prezioak igo egin dira. Bestelako inpaktu bat espero zenuten?
Edozein legek sortu ditzake espero ez diren albo ondorioak, eta orduan, lege horien garapen reglamentario bat egin behar da. Prestazioen sistemak ere antzeko ondorioa du. 300 euro ematen zaizkio maizterrari, jabeak badaki maizterrak 300 euro gehiago dauzkala eta alokairua igotzen du, alokairu merkatua berotuz. Ez du prezioa jaisten laguntzen, baizik eta kontrakoa. Beraz, prestazio sistemak ere badauzka albo ondorioak, eta horiek nola ekidin daitezkeen ikusi beharko da, baina hori ezin daiteke izan motibo bat prezioak mugatzeko politikak baztertzeko.
Jada Katalunian definitu da eta indarrean sartzera doa area tentsionatuak modu orokorrean izendatuko dituen neurria, eta hemen oraindik etxebizitza lege hori ez da aplikatu. Egungo egoerari aurre egiteko, batetik, prezioak mugatu behar dira, esku-hartzailea den etxebizitza politika bat behar da, eta bestetik, alokairuzko eskaintza handitu behar da, eta horretarako parke publiko bat garatuz. Gainera, etxebizitza hutsak mobilizatu behar dira, pisu turistikoei eta inbertsio funtsei mugak jarri behar zaizkie, hirigintzaren bidez ere alokairua sustatzeko neurriak hartu behar dira.
Gai honen beste debatea konpetentzia da. Eztabaida juridikoaren oinarria zera da: guk etxebizitza konpetentzia ia integrala dugu Gernikako Estatutuan, baina etxebizitza politika integral hori egiterakoan, prezioak edo pisu turistikoak mugatuko badituzu, jabetza eskubidean eta jarduera ekonomikoan eragiten ari zara, eta titulu konpetentzial horiek Konstituzioan daude. Horregatik helegitea jarri zitzaion Kataluniako legeari eta Auzitegi Konstituzionalak bertan behera utzi zuen. Burujabetza ikuspegi batetik, titulu konpetentzial horiek gure autogobernuaren esku utziko dituen gure estatus politikoa definitzen egon beharko ginateke orain. Oinarrian eztabaida ideologiko bat dago, eta EAJ-k uste du ez dela politika integral bat egin behar.
Funtsezkoa ikusten duzu eskaintza publikoa egitea, Jaurlaritza edo foru aldundien partetik?
Merkatura atera diren horiek babes ofizialeko etxebizitzak erostea da guk planteatu izan duguna, eta alokairuko etxebizitza parke publiko bat osatzen joatea pixkanaka. Hortik prezio onargarriak planteatu eta merkatuan eragin. Area tentsionatuak eta prezioen indizea definitzea ez da neurri bakarra, bestelako neurri estruktural batzuk hartu behar dira. Estatu mailan babes ofizialeko etxebizitzen %30 hemen dugula esaten da, baina Europaren aldean Espainia oso behean gaude. Europako beste herrialdeetan askoz handiagoa da etxebizitza publikoen parkea. Uste dut Europan hainbat herrialdetan badaudela etxebizitza politika askoz ere ausartagoak eta interbentzionistagoak. Hutsik dauden etxebizitza desjabetzera iristen diren legeak ere badaude.
Nekazarien aferari dagokionez, zer egin dezake Jaurlaritzak nekazariei soluzioak emateko, konpetentzia gehienak EBk dituela jakinda?
Argi dago eskumen eta gaitasun mugatua daukagula. Oinarrian elikadura sistema globala dago, espekulazioan asko oinarritu dena, eredu intentsiboan. Horrek iraun du garai historiko batean, baina orain eta datozen urteetan ez da jasangarria izango, aldaketa klimatikoa tarteko. Eraldaketa prozesu globala da eta oso konplexua. Adibidez, inportatzen diren elikagaiak jatorrizko herriko produktuaren baldintza berdinetan jarri beharko ditu EBk.
Galdera da zergatik iritsi behar dugun beti muturreko egoera batera neurri batzuk hartu ahal izateko. Burokrazia gutxitzeari begira, Europako PACaren dirulaguntzak denboraz iristea eta horren kudeaketan dauden arazoak aipatzen dituzte nekazariek. Lehengoan Arabako Errioxan egon ginen eta ardogile txikiek duten arazoetako bat hori da. Pertsona bat dute soilik burokrazia kudeatzeko, eta hain txikiak izanda hori ez da jasangarria. Adibidez, elikaduraren katea eta gutxieneko prezio batzuk bermatzeko neurri batzuk har daitezke. Gaur egun, ekoizle batzuk ez dira iristen produkzio kostuak betetzera ere. Horrez gain, jantoki kolektibo publikoetan nik uste dut gauza asko egin daitezkeela. Egunean 100.000 menu ematen dira EAEn jantoki publikoetan. Hor badago elikadura balio katea trakzionatzeko aukera bat. Konplexua da, baina horretan hasi behar gara pentsatzen.
Hainbat nekazariren aldarrikapenak larrialdi klimatikoari aurre egiteko politiken ingurukoak izan dira. Lausotu beharra dago politika horietan?
“Asko galdu dezakegu trantsizio honetan” dioen ideia bat dator lehen sektoretik, baina baita industriatik ere. Trantsizioari luzapena jarrita are gehiago galduko dugula da nire erantzuna, beraz, ez da aukera bat. Eta hori ikusi dut diskurtso askotan, eta diskutitu dut industriako hainbat jenderekin. Bi aukera daude. Erreaktiboki planteatzen zara datozen aldaketen aurrean, edo egoerara egokitzen zara. Nire ustez atzeraezinak dira aldaketak, eta ez ekologia kontu batetik soilik, izan ere, energia berriztagarriak geroz eta konpetitiboagoak dira, bateriak geroz eta hobeak eta merkeagoak izango dira eta auto elektriko bat, bateriek gutxieneko autonomia daukatenean eta prezioak pixka bat lehiakorragoak egiten direnean, merkeagoa izango da.
Lehen sektorean hamar urtetan %70 jubilatuko da eta ez dago erreleborik. Baldintza hauetan dagoen lehen sektore horri, eta baldintza horiek eraiki den elikadura sistema honen ondorio dira neurri batean, ematen du kasik errieta egiten ari gatzaizkiola, "ez zara behar besteko ekologista", eta hor dago erreakzio bat nik ulertzen dudana.
Zure begirada txostenean atzera begiratzen duzu, 80garren berregituraketa eta birmoldaketa egoerei aurre egiteko politikak aipatzen dituzue, izaera erreaktibo eta proaktiboa uztartzen jakin izan zutelako. Historikoki Ezker abertzaleak politika horien aurka izandako jarrera kontuan harturik, autokritika egitea dakar?
EH Bildun Ezker abertzalea dago, baina garai hartan egon ziren beste tradizio batzuk ere badaude. Nik ordezkatzen dudan ikuspegi politikoa ez da bakarrik Ezker abertzalearena. Bestetik, eta ez bakarrik gai honetan, konpetentzia antzua alde batera utzi behar dugu. Iragana errentabilizatu behar dugu etorkizunari begira. Ezin gara erori herri honen eraikuntzan zeinek egin duen gehiago edo nori zor diogun egin dena. Lan asko egin da sistema instituzionalaren trakziotik, baina asko egin da ere gizarte auto-antolatuaren eta mobilizazio kolektiboaren bitartez. Hemen kooperatibak eraiki ziren, eta sindikalgintzak garrantzia handia izan du. Errelato partekatu bat eraiki behar dugula esango nuke, eta 80. hamarkadan egin ziren politika industrialak zuzenak izan zirela uste dut.
"Errelato partekatu bat eraiki behar dugula esango nuke, eta 80. hamarkadan egin ziren politika industrialak zuzenak izan zirela uste dut"
Gutxienez ikuspegi proaktibo bat egon zen, eta garaiko hainbat joeren edo ideia askoren kontra zentozen politika batzuk planteatu ziren. Herri ikuspegi batetik, gure industria berrantolatu eta beste industria mota batera salto egin behar genuen. Ikuspegi proaktibo hori, lidergo publiko hori, joan da ahultzen, eta 2008ko krisi finantzarioaz geroztik, erabat galdu da. Horren espresio gorena da Eusko Jaurlaritza ez dela Euskaltelen jabe izan behar esatea, eta baldintzak sortu, bideragarritasuna bermatu eta gero merkatuari uzteko gaudela adieraztea.
Zer egin du Estatua Batuakek inflazioari aurre egiteko legearen bidez? Inoizko industria politika ausartena, interbentzionistena eta bortitzena. Zer egin du Macronek EDF enpresa energetikoa nazionalizatu duenean? %86ko jabetza zeukan, eta %100eko jabetza eskuratu du. Mw/orduaren prezioa finkatu du estatuak. Hori baino gauza interbenzionistagorik gutxi, eta Macron ez da marxista. Europa kontziente da desindustrializazio prozesu batean dagoela. Estatu Batuak jabetu da Txinaren garapen teknologikoa jada zenbaterainokoa den eta politika industrial bortitz bat egiten ari da azkeneko urteetan, tarte horretan Europa ez-leku batean geratzen ari da.
Industria politika proaktibo bat behar dugu. Enpresa txikiak desagertuko dira bestela. Nolabait multzokatu eta beraien arteko sinergiak sortu behar ditugu. Hori egiteko laguntza behar dute, izan ere, digitalizazio prozesu horiek beren kabuz gehitzeko ez dute gaitasunik. Enpresa horiek estrategikoak dira guretzat. Fagor Arrasatek galdarak egiteko, hainbat pieza bertako enpresa txikiek hornitzen dizkie, enpresa horiek desagertzen badira, piezak kanpotik ekarri beharko dituzte kanpotik, eta kostuak handituko zaizkie.
Konplazentziarako inertzia dago?
BPGa igo dela diogu, baina OCDEko herrialde guztietan praktikoki igo da azkeneko urteetan. Langabezia inoizko baxuena da, baina gure testuinguru hurbilean ere bai. Lan merkatuari dagokionez, alarma ez da enplegu falta, baizik lan indarra falta zaigula hainbat sektoretan. Arazoa da jada eta horretaz egon beharko ginateke hitz egiten. Mehatxu bat baita euskal ekonomiarentzat. Ez bakarrik lan indar merkea, ingeniariak ere falta dira. Oso azaleko diagnostikoa da esatea BPG igo, langabezia jaitsi eta ondorioz aurrekontu publikoak eta gastu soziala inoizko handienak direla esatea. Gure ekonomiaren pisua jatsi da estatuan, BPGari dagokionez. Bestelako joera kezkagarriak daude eta posizioak galdu ditugu Europako hainbat erregiorekin alderatuta.
"Alarma ez da enplegu falta, baizik lan indarra falta zaigula hainbat sektoretan"
Pobrezia datuak argitaratu ditu orain gutxi INEk. Pobrezia arriskuan bizi dira EAEko biztanleen %10 baino gehiago. Nola bermatu daiteke unibertsaltasuna eta zaurgarritasun-egoera latzenekiko lehentasuna? Berme-sistema indartu behar dugu?
Hemen pobrezia arriskua murrizten joan da, baina areagotu da muturreko pobrezia eta gero zaurgarritasun egoera, hau da, ustekabeko bati aurre egiteko zailtasuna duen jendearen kopurua gehitu da, bizitzaren garestitzearen ondorioz. Nik uste dut inflazioari aurre egiteko aukera batzuk galdu ditugula. Espainia proaktiboa izan da, neurri inportanteak hartu ditu, eta hemen joan gara beti atzetik. Nik hau penaz bizi dut, bai pandemiarekin kudeaketan eta ondorengo garaian. Sanchezek neurri batzuk hartu ditu inportanteak, salbuespen iberikoa, babes soziala, garraio publikoaren aldekoak… hemen joan gara anbizio gutxirekin, eta indizeen garestitzearen ondorioz, aurreko urteetan irabazitako eremua galdu da.
Muturreko pobrezia identifikatzea errazagoa da, eta horri egungo prestazio sistemaren bidez aurre egin daiteke. Niri beste segmentuak kezkatzen nau, geroz eta zabalagoa izan daitekeena hurrengo urteetan. Batez ere kezkatzen naute bi kontuk. Seme alabak izateak dakarren pobrezia arriskua, hor dirulaguntza prestazio sistema bat behar da. Gu kritikoak izan gara, eta prestazio hori 18 urte bitarte mantentzea planteatzen genuen.
Horiek dira egiturazko faktoreak. Nola berritu babes sozialeko sistema errealitate berriari erantzuteko? Nik uste dut eraberritze sakon bat behar duela, eta egokitu behar dela ez soilik muturreko pobrezia hartatzeko, baizik eta beste errealitate honi hartatzeko ere.
Egungo ekonomiaren kezka handienetako bat enpresen errotzea da. Hemengo enpresa askok atzerrira alde egin dute azken urteetan eta atzerriko enpresak hona etorri dira. Nola eman diezaiokegu buelta joera honi? Eta zer da zure ustez ekonomikoki hemen errotzea?
Azkeneko urtetan inbertsio funts eta atzerriko kapital dezente sartu dira, eta gure sistemaren zati bat deserrotu da. Baina hori baino gehiago, kapital publikoa zeukaten hainbat enpresa estrategiko saldu egin dira, Ibermatica, Euskaltel edota Gamesa. Beraz, ez da soilik atzerriko kapitala sartu dela, baizik eta sektore publikoa hemengo ehun produktibotik eta enpresa estrategikotatik erretiratu dela. Eta hori izugarrizko akats estrategikoa da gure ustez.
Errotzea nik uste dut erabakimena hemen egotea dela batez ere. Sekulako erronka da, izan ere, enpresa txiki asko familiarrak dira, eta ez dago erreleborik, beraz, saldu egiten dira. Bi bektore dira gakoak: Sektore publikoak izan dezakeen gaitasuna hainbat enpresa estrategikotan inbertitzeko eta ondorioz, inbertituz errotze hori nolabait bermatzeko. Eta bigarrena, enpresa eredu propio baten aldeko apustu sendo bat egitea da, eredu propio eta inklusiboa. Langileen parte hartzea enpresetan bultzatu, bai kudeaketan bai akzioen banaketan eta baita kapitalean ere. Hori ez da erraza eta horrek dialogo bat eskatzen du sindikatuekin. Are gehiago, bestelako sindikalgintza eredu bat eskatuko luke. Lan kapital gatazka hori ukatu gabe, bestelako konpromiso bat egon beharko litzateke sindikatuen partetik, baldin eta enpresa horren demokratizaziorako baldintzak betetzen diren. Gardentasuna lehenik eta behin, eta langileen parte hartzerako bideak irekitzea gero. Enpresak ez du soilik balio ekonomikoa sortu behar, beste erantzunkidetasun bat ere zor dio gizarteari.
"Ez da soilik atzerriko kapitala sartu dela, baizik eta sektore publikoa hemengo ehun produktibotik eta enpresa estrategikotatik erretiratu dela. Eta hori izugarrizko akats estrategikoa da gure ustez"
Hemen fortuna handiak egin dituzten askok alde egin dute. Inbertsore pribatuak berriro erakartzeko zer egin behar da?
Bi gauza daude. Testuinguru baldintza egokiak sortu behar dira, azpiegiturak esaterako, eta nik uste dut badauzkagula. Ondoren, testuinguru teknologiko bat, ezagutza sistema egoki bat eta ikerketa garapen sistema potente bat sortu behar da. Gero fiskalitatearen eztabaida sartzen da. Fiskalitatearen eztabaida askotan enfokatzen da aberastasunaren banaketaren ikuspegitik, baina nik uste dut hori baino gehiago dela. Niretzat, batez ere, sektore publikoari ematen diogun rolarekin du zerikusia. Paradisu fiskal bat sortzearen tentazioa dago hemen. Oso epe laburreko logika da hori, eta ezingo dugu lehiatu. Nekez lehiatuko dugu inbertsio funtsekin.
Galdera da zein den sektore publikoari ematen diogun rola. Sektore publikoak berrikuntza teknologikoa ez duela bideratu behar, ez duela politika ekonomikoa egin behar, ez duela sektorea sustatu behar eta ez duela apustu industrialik egin behar da egungo logika, eta egin behar duena da aldeko testuinguru baldintzak jarri kanpoko inbertsioentzat, zergak jaitsiz. Honek ez garamatza euskal ekonomia erresiliente eta errotu batera. Etor daitezke eta alde egin beste nonbaitera, baldintza hobeak aurkitzen badituzte.
Gainera, fiskalitate berri bat behar dugu. Gure prezio fiskala estatuko beste erkidegoen azpitik dugu hainbat esparrutan eta Europako batez bestekotik behera dago. Bizkaiko Foru Aldundiak, sozietateen gaineko zergaren inguruan egin zuen proposamen bat, definitu zer den gizarteari balioa ematea, hori nola neurtzen den, eta horren arabera, balioa hori eman diezaiokegu gizarteari, zergak ordainduz edo beste modu batzuetara. Planteamendu berritzailea da hau. Enpresa batek kapitalizatzen badu, eta bere irabazien zati bat inbertitzen badu berrikuntza teknologikoan, balio erantsi handiagoko produktuak sortuz, ekarpen bat egiten ari zaio gizarteari. Irabaziak dibidendu gisa banatzen baditu ez.
Erronka demografikoa ere mahai gainean dugu eta horrekin lotuta pentsioen afera. EAEk muskulu nahikorik al du pentsio sistema propioa izateko? Nola orekatu beharko litzateke pentsio sistema hori?
Hau ez da arazo propio bat, Europako arazoa da. Geroz eta biztanleria zaharragoa dugu. Pentsio sisteman askoz karga handiagoa, baina aldi berean aurre egin behar zaie trantsizio guzti hauei, gastu publiko handi bat eskatzen dutenak, eta ari gara gainera aurrekontu militarra handitzen %2ra. Neurri fiskalak ere berriz bueltan datozela dirudi, defizita murrizteko neurriak. Bada, dena ezin da egin, eta beraz, hemen erabaki potoloak hartu behar dira. Neurri fiskalak aplikatu behar badira, orduan ez dago trantsiziorik. Baina ez ikuspegi ekologista batetik soilik, EBren autonomia estrategikoa oso mugatua izango da ez bada gai trantsizio hori egiteko. Ez dauzka material kritikoak energia berriztagarriak garatzeko. Ez du gasik ez petroliorik. Gainera, neurri fiskal horiek badakigu zer emaitza dakarten, izan ere, 2008ko krisian neurri batzuk hartu ziren, sufrimendu soziala sortzen du eta ez du hazkunde ekonomikorik ekarriko. Aberastasunaren birbanaketa askoz sakonago batera joan behar dugu, prestazio eta pentsio sistemak bermatzeko, eta gastu publikoa ondo bideratu behar da trantsizioetara, gure ehun produktiboaren eraldaketa emanez berrindustrializaziotik. Bestela, basamortu batera goaz, desindustrializaziora.
Gizarte segurantzaren kudeaketa ekonomikoa hemen behar genuke aspaldi, eta lan BGAEen aferari ere heldu behar zaiola uste dut. Bere garaian egon zen bultzada bat sindikatuekin batera eta sistema konplementario bati forma ematen hasteko ideia bazegoen. Espainia hasi da bigarren zutabe hori garatzen eta erreazkioz ari gara orain gauza batzuk egiten, baina ikuspegi sendorik gabe. Nik uste dut BGAEen garapenaren bidez, hemen sistema konplementario bat eduki beharko genukeela.
"Aberastasunaren birbanaketa askoz sakonago batera joan behar dugu, prestazio eta pentsio sistemak bermatzeko, eta gastu publikoa ondo bideratu behar da trantsizioetara"
BGAE indibidualak kritika ugari izan dituzte daukaten fiskalitateagatik. Horren aldekoa zara, hau da, sistema hori mantenduko zenuke? Fiskalki saritu behar dira oraindik BGAE indibidualak?
Nik uste dut ezetz. Nik uste dut enpleguzko BGAEak saritu behar direla, eta errenta bidez jasotzea gero bueltan. Eztabaida dago, horiek kolpean jasotzeko aukera baduzu, kapital bezala, azken finean inbertsio finantzario bat da, baina hori ez da sistema konplementario bat. Nik uste dut ogasunei ere komeni zaiela gehiago saritzea eta kapital bidez jasotzea bueltan aurrezki horiek. Momentuan diru sarrerak handiagoak direlako. Bigarren zutabe horren garapenak zentzua du baldin eta sistema konplementario bezala ulertzen bada.
40 urte bete dira Euskal lan esparru propioaren aldeko aldarria egin zutela sindikatu abertzaleek eta orain Euskal lan esparru propioaren eskaera hedatzeko garai politiko aproposa dela aldarrikatzen ari dira. Zer falta da esparru propio hori izateko?
Gaitasun, konpetentzia edo burujabetza politika izan bitartean hasi gaitezke esparru propioetara jokatzen, eta hor dago garatu ez den 2017ko akordio profesionala. Adibidez, hemen adostasuna balego ezarri daiteke lanbide arteko gutxieneko soldata bat bertako ezaugarri sozioekonomikoen arabera. Zergatik ez gara hori egiten saiatzen? Horretarako behar da gobernu proaktibo bat. Patronalak eta sindikatuak mahai batean ezarri eta planteatu. Erreforma laboralaren testuinguruan bazegoen ziurgabetasun bat, nola interpretatzen den Espainiako langileen estatutua. Ziurtasun gehiago eta erabateko burujabetza behar dugu, baina bien bitartean bide bat egiten hasi beharko ginateke.
Emakumeen presentzia enpresa munduan areagotu bada ere, ardura postuetan oraindik gutxiengo nabarmena direla diote datu guztiek. Soldata-arrakala, zaintza-sistema eraginkorrik eza eta abar aipatzen dira sarritan, eskubide kontua izanda ere, ekonomian oztopoa baita. Nola bizkortu dezakegu genero berdintasunaren prozesua ekonomia munduan?
Arazo estruktural bat da. Adibidez, ikusten ari gara STEM diziplinetan apenas dagoela emakumerik. Matematiketan, derrigorrezko hezkuntzan, arrakala nabarmena dela irakurri nuen aurrekoan. Egiturazko arazoa da, oso gaztetatik sortzen da arrakala. Emakumeek, soldata arrakalara iritsi aurretik, kapital sozial askoz txikiagoa dute, eta eragina du esparru guztietan. Arazoak zerikusia du gizartearen izaera patriarkalarekin. Nik uste dut aurrerapen asko egin direla, baino aurreratzen dugun bakoitzean ikusten dugu arrakalaren sakonera zenbaterainokoa den.
"Nik uste dut aurrerapen asko egin direla, baino aurreratzen dugun bakoitzean ikusten dugu arrakalaren sakonera zenbaterainokoa den"
Zaintzaren kontua ere gakoa dela uste dut. Karga handiena emakumeek hartzen badute, bajak hartzen dituzte eta bereizketak gertatzen dira. Zaintza politika publikoen erdigunean jarri behar da. Beste hainbat politika ere garatu daitezke, kontziliazioari dagokionez, esaterako.
Euskararen presentziari dagokionez, nola ikusten duzu enpresa arloan eta zer politika behar ditugu gure hizkuntzaren erabilera indartzeko? Garrantzia ematen al diete euskal enpresek gure hizkuntzaren kudeaketa on bati? Era berean, enpresen errotzean laguntzeko tresna izan behar al du euskarak?
Diskurtso bat forma hartzen ari da gai honetan, lehen aipatutako beste bi gaien erro berdina duena. “Zergak jaitsi behar ditugu kanpoko inbertsioak erakartzeko”. “Trantsizioa bai, baina”. Gai honekin diskurtso bera dugu. “Euskara oztopo zaigu, izan ere, Mexikotik ekarri beharko baditugu ingeniariak bere familiekin, eta hizkuntza sisteman sartzen baditugu eta euskara irakastera behartzen baditugu ez dira etorriko”. Diskurtso hauekin, hala moduzko ongizate sistema bat izango dugu, hondamendi ekologiko batera doan mundu batera goaz, eta gure hizkuntza galduko da. Nik Ibarretxeren I+D+i+K famatu hori aldarrikatzen dut, izan ere, hemen konpetititibo izateko, arnas luzeko apustua egin behar da. Euskarak ekonomikoki lehiakor egin gaitzakeela ulertu behar da. Lurralde kohesionatu bat, enpresa eredu propio bat garatzeko gai dena, lurraldearekin konpromisoa duena eta komunitate pertenentzia indartsu bat duena izan behar dugu.
Ingeniari edo mediku onak edo euskara dakitenak? Dikotomia horretatik atera behar gara. Ekonomiaren garapena eta gure lehiakortasuna ere, gure lekua mundu hain konplexu honetan, herri bezala jokatzetik dator, eta komunitate izaera horrek ematen digu indarra eta erresilientzia ekonomikoa.
Adimen artifizialak enplegu galera ekar lezake? Kezkatzen zaitu honek?
Ekarriko du enplegu galera eta produktibitatearen hazkunde handi bat, orduan efektu konpentsatzaile bat egon daiteke. Hala ere, arazoa ez da enplegua, arazoa da ez daukagula dagoen enplegua betetzeko aski lan indar, eta produktibitatearen areagotze horrek segur aski ez duela konpentsatuko langile falta hori. Etorri beharko da kanpotik jende asko lanera. Horrek bai kezkatzen nau, izan ere, herri txiki bat gara, hizkuntza minorizatu batekin. Prozesua ondo egiteko gai izan behar gara, eta sekulako erronka da.
Pello Otxandiano motzean