Martxotik da Unai Andueza Iraeta Gipuzkoako Foru Aldundiko Ekonomia Sustapeneko eta Proiektu Estrategikoetako diputatu. Karguari errespetuz heldu dio, eta taldea jarri du balioan, departamentu bezala aurre egin beharreko helburuei heldu ahal izateko. "Gertuko eta urruneko argiekin jokatu behar du", adierazi du. Bere bulegoan hartu du EnpresaBIDEA, eta hizpide izan ditu lurraldearen dibertsifikazio estrategia, enpresen tamaina, dirulaguntzen eraldaketa eta administrazioaren erronkak.
Zer moduzkoak izan dira lehen hilabeteak karguan?
Balorazio ona da. Egia esan ez dakit soilik hilabete hauetako balorazioa egiten ari naizen, edota orain artean etxe barruan egindako ibilbideari, ez nintzelako berria —Ekonomia Sustapeneko zuzendaria zen ordura arte—. Baina kargua bera ohorea da edozein gipuzkoarrentzat, eta are gehiago, ekonomiaren garapena gustatzen baldin bazaizu eta horretan aritu bazara. Errespetuz hartzen den kargua ere bada, noski, badituelako hainbat ardura.
Zein izan behar da zure ustez Ekonomia Sustapeneko diputatu baten egiteko nagusia?
Ekonomia Sustapeneko eta Proiektu Estrategikoetako diputatu batek bi zeregin nagusi ditu. Bata da talde oso bat kohesionatzea eta horren lidergoa eramatea, motibatuta izanik. Departamentuaren aurpegia, ikusten dena, askotan bakarra izan arren, talde lana da; atzeko lantalderik gabe lokatzezko hankekin aritu beharko ginateke. Aldundi bezala, agendan zeregite instituzional ugari izan behar dira, eta hainbat tokitan egon, baina aldi berean etxeak berak funtzionatu egin behar du. Azpimarratzen dut: talde lana da.
Diputatuaren bigarren ardurak izan behar du etorkizunera begira jarri, Gipuzkoak ekonomiari dagokionean egin beharreko apustuak ikustea eta ibilbidea markatzea. Ondoren taldeak lagunduko du ibilbide horren lanketan. Eta kontua ez da soilik gauza berriak ikustea; identifikatu behar da zertan zaren ona eta indartsua lurralde bezala, lehiakortasuna nola mantendu behar duzun ikusi eta zein tresna behar diren.
Departamentuaren rola hori bera al da?
Gertuko eta urruneko argiekin jokatu behar du departamentuak. Guk sinisten dugu ekonomia dela egungo bizi kalitatearen eta ongizatearen oinarria. Ekonomia kili-kolo jartzen den momentuan ongizatea eta zerbitzuak ere kili-kolo jarriko zaizkigu. Horregatik sendo mantendu behar dugu, eta horrek eskatzen du uztartzea egunerokotasuna eta etorkizuneko bisioa. Egungoa zer-nola egin lehiakorrago, baina aldi berean ekonomiak dituen zikloetara egokitzeko tresnak eskaini. Eta hori dena lurraldeko eragileekin berekin eraiki. Lurraldeko estrategiak garatu nahi ditugu. Lurraldeko estrategiak ez dira bakarrik aldundiarenak, eta horrek eskatzen du etorkizuneko bisioa partekatzea, gauza bera ikustea denok, eta horretarako lanketa fazilitatzea.
Eta ez dugu ahaztu behar egiten ditugun apustu horietan Europako erreferente izan behar dugula. Kasu horretan ere alineazioa bilatzea garrantzitsua da.
"Egiten ditugun apustu horietan Europako erreferente izan behar dugu"
Nola ikusten duzu Gipuzkoako ekonomia egun?
Gipuzkoako ekonomiaren argazkia segundu honetan ateratzen badut, zifra ekonomikoak onak dira: salmentak, langabezia, Ogasunak duen diru-bilketa... Baina argazkia elementu estatikoa da, eta fotogramak oso azkar aldatzen ari dira, une batetik bestera, geopolitikak baldintzatuta besteak beste. Beraz, une ona izan arren, oso adi egoteko momentua da. Gainera, orokorrean ona izanik ere, mikroskopioarekin kasuz kasu aztertzen badugu enpresa bakoitza nola dagoen, askotariko egoerekin topo egiten dugu. Horrek ez du esan nahi sektore batzuk modu orokorrean kolpea sufritzen ari ez direnik—automozioa, esaterako—. Baina sektoreaz gain, enpresa bakoitzaren eremu geografikoak, eskaintzen duen produktuaren balio gehigarriak... eragiten dute.
Nola egin aurre horri guztiari? Zenbat eta produktu garatuagoa, berritzaileagoa, desberdinagoa egin, muga-zergek edo bestelako gorabeherek kalte gutxiago egingo dizute. Eta zenbat eta dibertsifikazio geografiko handiagoa izan, orduan eta hobe. Gauza bera aplikatzen zaie bezero kopuruari, merkatuei...
Nola egiten ari da aldundia Gipuzkoak lurralde bezala estrategia dibertsifikatua izan dezan?
Dibertsifikaziorako ariketa garrantzitsua da ikustea non ditugun gaitasunak, non sendotasunak —zientifikoak, prestakuntzakoak...—, non gure desberdintasunak lurralde bezala, eta hori dena lerrokatuta izatea, gure kasuan, Eusko Jaurlaritzak ezarritako RIS3 estrategiarekin, eta oro har etorkizuneko tendentziekin. Horrek denak ematen zaitu sektore gakoak identifikatzera. Dena den, ezin dugu ahaztu gutxi garela, eta denok ezin dugula dena egin.
Gipuzkoaren kasuan, proiektu estrategikoak dira dibertsifikazio horren adibide, mugikortasun berri, adimentsu eta jasangarriarena lehena. Gurean dira enpresak trenen ekoizpenean, autobusenean... eta gaitasun teknologikoak ere bazeuden eta badaude baterien testeoaren inguruan. Horiek guztiak oinarri hartuta sortzen da Mubil estrategia.
Zibersegurtasun industrialaren alorrean gauza beretsua gertatzen da, estrategia desberdina izanik ere. Baziren helduleku batzuk, bereziki Gipuzkoako enpresa baten hainbat adar. Hor lana izan da existitzen den enpresa sareari tresna bat ematea eta horren inguruan pausoak ematen jarraitzea lehiakortasuna galdu ez dezaten.
Kuantikaren alorrean gauza bera. Badirudi azken urteetako apustua dela, baina ez dugu ahaztu behar DIPC Donostia International Physics Center orain dela urte askotik dagoela Donostian. Esango nuke Gipuzkoak egun kuantikan duen posizionamendua hortik datorrela. Ahalbidetzen du, gainera, Multiverse Computing bezalako enpresa baten garapena, eta gero azpiegitura ekartzea ordenadore kuantikoa ekarrita. Hori jakinda, Ziurren bezala, zeharkakoa dela; kuantika teknologia da, beraz ez da soilik sektore berri bat sortzea, baizik eta gaur egun ditugun sektoreei egiten zaien ekarpena, kalkuluak optimizatzeko.
Eta horrekin batera, Biozientziak. Are gehiago, horren barruan terapia aurreratuez aritu gaitezke, nitxo batzuetan bereziki onak izan behar dugulako. Bere momentuan hori izan zitekeen desberdinena, baina urte hauetan guztietan garatu egin da.
Hori dena, Elkar-Ekin Lanean estrategia alde batera utzi gabe, noski.
Proiektuz proiektu joanda. Azken hilabeteetan Mubilek pisu nabaria hartu du Eskuzaitzetako eraikinaren inaugurazioarekin. Espektatibak bete ditu?
Mubilek espektatibak gainditu ditu. Beti esan ohi dut 2020an lauzpabost orrialdetako power point baten ezagutu genuen proiektua zela, eta mugikortasun elektrikoaz ari ginen soilik. Orduan esaten genuen, gainera, nahi genuela Mubil izatea Europako hegoaldeko erreferente mugikortasun elektrikoaren inguruan. Egun Mubil ez da elektrifikazioa bakarrik; hidrogenoaz ari gara, auto konektatuaz... Eta gainera ez dut nik esaten Europako —eta ez Europa hegoaldeko— erreferente garenik. Duela aste batzuk Europako hainbat enpresetako zuzendari teknikoak etorri ziren bisitan, eta eurak esaten zuten. Kontua ez da Mubilen dauden piezak ez direnik existitzen; baina laborategi horiek guztiak eremu bakar batean biltzen dituen toki bakarra bada.
Eta beste protagonista garrantzitsua izan da kuantika. Udazkenean izango da ordenagailu kuantikoa Donostian.
Argi dago hori gakoa dela, ezinbestekoa. Baina kontua ez da, bakar-bakarrik, azpiegitura hori, ordenagailu hori, Gipuzkoan izango dela; sortzen ari garen ekosistema eta mugimendua ere aintzat hartu behar dira. Orain dela hiruzpalau urte Aldunditik kuantitako laguntzak jarri genituen martxan, enpresek kuantika teknologia erabiltzeko, probatzeko eta sustatzeko dirulaguntza deialdia. Urtebetean bikoiztu egin da enpresa eskatzaileen kopurua.
Martxan jarriko den estrategia horri beste pieza batzuk gehituko zaizkio laster, oraindik ezin ditudanak aurreratu, eta nazioartekotzean eragingo dutenak.
Berritasun nagusia, agian, Biozientzien esparruan Illunben eraikiko den azpiegitura da. Baina zer egoera bizi dute egun biozientziek?
Punta-puntako enpresak ditugu, prentsan ateratzen direnak, eta horietako batzuk Illunben izango dira. Baina BICek Miramonen duen haztegira joango bagina, hainbat eta hainbat altxor txiki topatuko genituzke. Bitxitoki bat da, bene-benetan.
"Dibertsifikaziorako ariketa garrantzitsua da ikustea non ditugun gaitasunak, non sendotasunak eta non gure desberdintasunak"
Ziur zein puntutan dago?
Datozen hilabeteetan zenbait pieza berri aktibatuko dira horren baitan. Agian inpaktu mediatiko gutxiago du, baina niretzat garrantzitsua dena da modu informalean entzutea bi enpresa komentatzen Ziurrek zenbat lagundu zien, jakin gabe ni bertan nengoela.
Horietan guztietan, elkarlana zein puntura arte da gako?
Aldundi bezala, proiektu estrategiko batzuk jarri ditugu martxan, baina lurralde estrategia garatzea dute helburu. Lurraldearen potentziala ez dago aldundiak egitasmo bat martxan jartzean. Aipatu ditugun sektore guztietan erronkak sekulakoak dira: mugikortasuna goitik behera aldatzen ari da, kuantika dator, terapia aurreratuak... gako dira. Edo denok lerrokatzen gara, horrek egingo gaituelako lurralde bezala fuerte, edota ez dugu zer eginik. Bikaintasunari ekarpena egiterako garaian, aldundia beste pieza bat da.
Eta talentua erakartzeko zein rol joka dezakete?
Guk sinisten dugu proiektu erakargarriak edukitzea ezinbestekoa dela. Erakargarri terminoak gauza asko barnebiltzen ditu: motibatzea profesionalki, kalitate handiko lanpostua eskaintzea, toki on batean bizi ahal izatea, segurtasuna izatea...
Hori gertatu da Mubilekin. Zortzi enpresa dira bertan, eta bi kudeatzaile teknologiko. Enpresa horietako batek lortu du bere garaian ingeniaritzako lantalde bat, kanpora joan zena lanera, itzultzea, eta balio handiko lanpostuetara.
Beste adibide bat, Gipuzkoa Fellows dirulaguntza deialdian, ikertzaileak erakartzea duena helburu, hura eskatu zuen ikertzaile bati galdetu omen zioten zergatik erabaki zuen Gipuzkoako beka batzuetara aurkeztea. Ibilbide nabaria zuen pertsona zen, besteak beste, Harvarden ibilitakoa. Erantzuna izan zen kuantika alorrean Donostia oso ezaguna zela.
Etorkizuneko sektoreak desplegatzen direnean jarduera sortzen da. Hori bai: horrek kapilarizatu beharko luke egun ditugun enpresetara. Teknologia erabiltzeak abantaila lehiakorra eman beharko lioke enpresari: material berriak sortzeko, materialaren ezaugarri fisikoak optimizatzeko...
Gipuzkoa bezala apustua egiteko beste sektorerik aztertzen ari al zarete?
Ikusten ari gara zein beste sektoretan izan dezakegun aukera Gipuzkoa bezala destakatzeko, bai.
Lurralde dibertsifikazioaz gain, enpresen beren dibertsifikazioa ere hor dago. Nola laguntzen ari zarete enpresei dibertsifikazio hori garatu dezaten?
Barne ekintzailetzarako tresnak eta dirulaguntza deialdiak dira horretarako ezinbesteko. Lehenengoari dagokionez, BIC Gipuzkoaren bitartez, barne ekintzailetza prozesuak laguntzen dira mentoretzen eta bestelako programen bitartez; eta garapen agentziekin ere lerroa zabaldua dugu enpresa txikiek ikus dezaten barne ekintzailetza zer den eta klabe hori aktibatzeko. Kasu horretan, enpresekin berekin egiten ditugu ibilbide orriak.
Dirulaguntzei dagokienez, Ekonomia Sustapeneko zuzendaritzan eraldaketa handiak izan dira, eta aktibatu den programetako bat da Enpresak hazten izenekoa. Enpresak hazten zergatik? Sinisten dugulako enpresak tamainaz haztea garrantzitsua dela, mundu mailan lehiatzen zarenean, tamaina kritikoak baduelako bere garrantzia.
Zertan datza zehazki Enpresak hazten?
Bi lerro ditu. Bata fusio eta erosketen bitartez hazteari bideratua, hazkunde inorganikoaren bitartez hazteko, alegia. Eta bigarrena barruan dituzten elementuekin hazteari bideratuta, modu organikoan, alegia.
"Enpresa txiki eta ertainekin osatutako sarea izatea ez da ona edo txarra per se. Baina enpresa traktoreak izatea ere ezinbestekoa da"
Maiz esaten dugu gurea enpresa txikien eta ertainen lurraldea dela. Hori aldatu beharko genuke benetan lehiakor izateko?
Enpresa txiki eta ertainekin osatutako sarea izatea ez da ona edo txarra per se. Gauza batzuetarako ona da: malgutasun handiagoa ematen dizu, edota lehiakortasun faktorea izan zaitezke beste enpresa batzuentzat. Multinazional bateko ordezkariek kontatu zidaten egoitza nagusitik erabaki zutela Gipuzkoan kokatzea azpikontrataziorako sare oso indartsua zegoelako, beste toki batzuetan ez zegoena.
Kontua da proiektuaren garapena egin behar duzunean edota beste merkatu batzuetara dibertsifikatu behar zarenean, eskala ekonomiak existitzen direla. Mundu mailan erreferente diren azoketan dauden enpresak ikusten baditugu, Gipuzkoa erreferente den sektore horietan aritzen direnak, ikusiko dugu enpresa munstroak direla, eta gureak pieza txikia. Enpresa txiki eta ertainekin osatutako sareak izateak baditu ahulezi batzuk, asko azpikontratazioko enpresak direlako eta beste produktu bat duten enpresa batentzat aritzen dira.
Beraz, ez dugu behar denak buru handiko enpresak bilakatzea. Baina enpresa traktoreak ere ezinbestekoak dira, batez ere sektore batzuetan. Soluzioa konbinazioa da, horrek emango digulako berezitasuna eta trebezia.
Tamaina irabazteaz harago, enpresen arteko lankidetza formulek funtziona dezakete?
Hainbat eta hainbat ekimen eta saiakera egin dira askotariko eragile eta erakundetatik. Baina nire ustez etxekolanetako bat da oraindik ere, lankidetzan ibilbidea egitearena. Izan ere, tamaina hazteko bide bakarra ez dira fusioa, dibertsifikazioa edo erosketa. Une eta proiektu batzuetarako aliantzak bilatzea izan daiteke bidea.
Nola egiten da? Ez da erraza, hori badakit: helburu desberdinak izan daitezke, kudeaketan arazoak sortzen dira... Baina potentzialaren parte bat dago garatzeko. Eta, noski, konfiantza eta ezagutza horretarako ezinbestekoak dira. Oinarri horiek falta bazaizkizu, ezinezkoa da.
Aurreikusita duzue departamentutik hori sustatzeko tresnarik eskaintzea?
Gure lanketa da hasiera bateko lursaila ongarritzea. Horrek ekarriko duelako beste guztia. Zentzu horretan, garapen agentziekin dugun lankidetza horren baitan badira ekimenak, foroak, konexioak... Hortik hasi behar dugu.
Eta edozein aitzakiak balio dezake: misio komertzial batek balio dezake enpresak ezagutzeko; formakuntzako saio batzuk ere horretarako izan daitezke baliagarriak.
Mexikon izan berri zarete enpresa talde batekin, Gipuzkoako Bazkundearekin batera. Zergatik dira gako halakoak?
Aldunditik, enpresen nazioartekotzea sustatzeko bi egitasmo ditugu: dirulaguntzak, batetik, hiru azpilerroekin; eta bestetik, Gipuzkoako Bazkundearekin hitzarmena. Nazioartekotzeari loturiko ezagutza hori du Bazkundeak, eta hala beste hainbat ekimen egiten ditugu horiekin, eta horiek finantzatu. Ildo horien artean dago bat misio komertzialen antolakuntzari dagokiona. Zenbait merkatu bisitatzeko aterki instituzional baten azpian —aldundiarena, kasu honetan— ateak zabaltzen dituelako. 14 enpresekin joan gara Mexikon interesa izan dezaketenak. Era berean, esan behar da Gipuzkoako enpresa gehien inplantatuta dauden herrialdea dela Mexiko, eta bidaiaren bigarren zatia aprobetxatu dugu han kokatuta dauden enpresekin hitz egiteko bizi duten egoeraz, Trumpen erabakiek sortzen duten kezkei buruz, eta abar.
Eta zer kontatu dizuete?
Zer gertatuko den ikusteke dagoela, nahiz eta inbertsioak bai moteldu diren ikusi arte egoerak zertan bukatzen duen. Eta edozein kasutan, muga-zergen historiarekin inork ez duela irabaziko, denok galduko dugula, baina gutxien galduko duena Mexiko izango dela. AEBk sekulako dependentzia du Mexikorekiko. Trumpen apustua da industria AEBn kokatzea, baina Mexikon kanporatuta dituzten prozesu guztiak ezin dituzte AEBra eraman. Eta horretaz ere kontziente badira: galduta ere, AEBen bazkide izango direla, behar dituztelako.
Elkarrizketan zehar behin baino gehiagotan atera dira dirulaguntzak, eta horiek eraldatzeko beharra defendatu izan duzu. Nola egiten ari zarete?
Enpresen lehiakortasuneak laguntzeko garaian, aldundiak hainbat rol jokatzen ditu, eta horietako bat da dirulaguntzak emateari loturikoa. Horren baitan dago 39 lerrotan banaturiko 31 milioi euroren despliegea. Gure hausnarketa da dirulaguntza horiek batez ere enpresa txiki eta ertainetara iritsi behar direla. Horregatik izan behar dute oso ulerterrazak eta kudeaketa aldetik, karga administratiboaren ikuspegitik, ahalik eta errazenak. Eraldaketa handiena Ekonomia Sustapeneko zuzendaritzaren dirulaguntza lerroetan egin da. Horretarako egin duguna da enpresa batek esku artean proiektu bat duenean oso erraz identifikatu ahal izatea zein atetan sartu behar duen. Horren baitan zazpi aterki zehaztu ditugu: sustapena, digitalizazioa... eta izen sinpleetara ere jo dugu, oso deskriptiboetara —Enpresak hazten kasu—
Gainera, argi dago administrazio publikoan izanik, marko bat duzula, dirulaguntzarena, eta horrek berak ezartzen dizkizula joko-arauak. Baina horren baitan ere pentsatu dugu zer egin dezakegun eskaera bera eta zuriketa errazteko. Hala, oinarri zehatzak gehiago zehaztu ditugu eta eskaera arindu dugu dokumentazio gutxiago eskatuta eranskin gisa. Hemendik hilabete batzuetara zuriketak egiten direnean ere sumatu beharko lirateke proiektuarekiko egiten diren esfortzuak. Karga administratiborik ez izatea ezinezkoa da, administrazio publikoa izanik fiskalizatu behar dugulako; baina helburua ez da fiskalizatzea, enpresei laguntzea baizik.
"Administrazio publikoak ahalik eta arinena izan behar du erantzunak ematerako garaian. Pribatuak bezain azkar funtzionatuko du? Ez, diru publikoa maneiatzen duelako eta horrek erantzukizuna du"
Eskaeretan aldaketarik sumatu al duzue?
Ez dut gaitasunik esateko zein emaitza eman dituen dirulaguntzak. Prozesuak zabalik daude eta orain ikusiko dugu zenbat aurkezten diren, nola aurkezten diren. Urte amaieran izango dugu irudi osoa. Momentuz esan digute dirulaguntzen mapak berak asko erraztu duela zer dagoen eta zer ez.
Adibide jakinen bat?
Adibide jakin bat bai jar dezaket, bai, deialdi hori itxita dagoelako. Enpresak sendotzen deialdia abiatu genuen, 30 langiletik beherako enpresentzat inbertsioak kofinantzatu ahal izateko —soldadura ekipoa erosteko, tailerra ekipatzeko...—. 1,5 milioi zeuden hor, eta zirt-zart batean bukatu ziren, sartu ahala ebazten joaten baikinen. Argi dago denek ezin dutela halakoak izan. Baina edozein kasutan, entzun dudanagatik, esan didatenagatik, eta abarrengatik, pentsatu nahi dut zerbait nabari dela.
Enpresak sarri kexu dira administrazioaren erritmoekin. Zein bide ikusten dituzu administrazioa arinagoa izan dadin?
Administrazio publikoaren erronka da hobetzea? Bai, eta aipatu dudan bezala, ibilbide horretan pauso batzuk ematen ari gara. Ahalik eta arinenak izan behar dugu erantzunak ematerako garaian. Baina aldi berean egia da administrazio publikoa dela. Ez zaigu ahaztu behar diru publikoa maneiatzen dugula eta, ondorioz, bermatu behar dugu oso ondo erabili dugula. Niretzat dagoen aldea da zein helburu bilakatzen den zure helburu. Zure helburua bada fiskalizatzea, irudia distorsionatu egin daiteke eta prozeduran galdu gaitezke. Gure departamentuaren helburua da enpresak sustatzea, eta horiek lehiakorrak izan daitezen laguntzea. Helburu hori ahaztu gabe fiskalizatu behar dugu. Pribatuak bezain azkar funtzionatuko du administrazio publikoak? Ez, diru publikoa maneiatzen duelako, eta horrek erantzukizuna duelako.