Artizarra Fundazioaren patrono izendatu dute orain gutxi Javier Hernani. Urteak egin ditu BME Espainiako burtsa eta merkatuetako kontseilari delegatu lanetan, eta ondo baino hobeto ezagutzen ditu merkatuak eta esparru finantzarioa. Izendapenak aukera eman dio EnpresaBIDEAri Hernanirekin hitz egiteko, eta aztertzeko zein bilakaera izan duten burtsan EAEko eta Nafarroako enpresek azken urteetan. Etorkizuneko enpresen hazkunderako tresna izan daitekeen edo ez ere erantzun du Hernanik.
Nola sortzen da Artizarra Fundazioko kide izateko aukera?
Artizarraren historia ia hasieratik ezagutzen dut, Juan Mari Ochoa ezagutzen dudalako, urtetan berarengandik oso gertu lan egiteko aukera izan baitut. Une baten lehiakide ere izan ginen, baina beti izan dut berarengandik ikasteko aukera. Oso pertsona eskuzabala da eta oso ondo ezagutzen ditu merkatuak.
Kontua da berak kontatu zidala Artizarra jarri nahi zutela martxan, baina une horretan ni BME Espainiako burtsa eta merkatuetako kontseilari delegatua nintzen eta bi gauzak ez ziren bateragarriak. Otsailean, BME utzi nuenean, Juan Marik deitu ninduen proposamena egiteko. Eta ia proposatu aurretik esan nion baietz [barrez]. Izan ere, proiektua jarraitzen izan naiz, eta gauzak oso ondo egin dituztela uste dut. Oso proiektu gizatiarra iruditzen zait, oso gertukoa eta eraginkorra.
Zure ustez, zein izan daiteke zure ekarpena?
Nik uste dut, benetan, emango dudana baino gehiago ikasiko dudala. Baina hain zuzen ere, ikasiko dudana aintzat hartuta, espero dut nire ekarpena ez izatea txikia. Zintzoki ari naiz. Betidanik industria finantzarioan eta finantzaketa plataformetan aritu den ni bezalako norbaitentzat oso erakargarria da enpresengandik eta enpresariengandik gertu izatea. Agian euskalduna izateak ere horretan eragiten du, euskaldunok inguruan beti izaten dugulako gauzak martxan jarri dituen jendea.
Hala ere, galderara itzulita, merkatua nahiko ondo ezagutzen dut, 30 urte egin baititut horretan lanean. Hainbat enpresa orientatu ditzaket mundu horretara hurbiltzeko garaian, batez ere oso hastapenetan dauden enpresak ere direla aintzat hartuta. Denok egin ditugun akatsak ekidin ditzaten edo behintzat gutxitu ditzaten lagundu ahal badut, esango nuke dezente lagundu ahal izango dudala.
"Artizarra oso proiektu gizatiarra iruditzen zait, oso gertukoa eta eraginkorra"
Asko ikasiko duzula argi utzi duzu. Baina, zehazki, zer uste duzu ikasiko duzula?
Nik talde baten barruko enpresen sorreran bai hartu dut parte. Talde handi baten baitan enpresari izatea oso garrantzitsua da, etorkizunari begira ere ekarpena egiteko. Baina nire ustez desberdina da zuk zerbait martxan jartzen duzunean, zure kapitala eta etorkizuna jokoan jarrita. Niretzat horiek dira benetako enpresariak. Konpromiso, ideia, sormen... aldetik oso balio interesgarriak dituzten pertsonak dira, esfortzuaren kultura dutenak. Hori gabe ez dagoelako enpresarik. Nire lan ibilbidean zorteduna izan naiz horietako batzuekin esertzeko aukera izan dudalako, eta apunte ugari hartzeko.
Zure esperientzia merkatuei loturik joan dela azpimarratu duzu. Aldiz, azken urteetan ez dira burtsara ateratzea erabaki duten Euskal Herriko enpresa asko. Zerk uste duzu eragin duela egoera hori?
Galdera hori gako da, ez soilik EAErentzat, baizik eta Europako equity merkatu osoarentzat. Mundu mailako arazoa ere bada, burtsara ateratzen diren enpresa oso gutxi baitaude. AEBn, adibidez, erosle handiak—normalean adarbakarrak direnak eta equity pribatua dutenak— dira bestela burtsara aterako ziratekeen enpresak erosten ari direnak. Hala, inbertsiogile handien portfolioan amaitzen dute.
Era berean, likidezia handia badago ere, badago burtsara aterako diren proiektuen falta, batez ere Europan. Draghi eta Lettaren txostenek ere identifikatu duten arazoa da. Equityn inbertituko duten inbertsiogile handien beharra dago, Europan gutxi baitira. Inbertsio funtsak errenta finkoan daude inbertituta masiboki. Eta errenta aldakorrean, AEBko merkatuaren bilakaera hain da ona, non funtsetan inbertitutako diru asko bertara erakarri dituen.
Gurean, erakundeen inbertsioen ikuspegitik, badira zenbait egitasmo enpresen finantzaketara bideratu direnak zuzenean, besteak beste, Jaurlaritzaren babesarekin. Baina esan bezala, arazo orokorra da.
"Nire ustez, gehiegizko erregulazioak, besteak beste, inbertitzaile tradizionala errenta aldakorreko merkatutik kanpo bultzatu du"
Zeintzuk dira horretara eraman duten faktoreak?
Nire ustez, gehiegizko erregulazioak, besteak beste, inbertitzaile tradizionala errenta aldakorreko merkatutik kanpo bultzatu du. Adibidez, 1990eko pribatizazioak gertatu zirenean Espainian —Repsol, Telefonica...—, den-denek aukera eskaintzen zuten retail tarteak, jendeak inbertitu ahal izateko zenbait deskonturekin. Hala kapitalismo popularra ere bultzatu zen, jendeak aurrezkiak izan zitzan konpainia garrantzitsuetan. Hori desagertu egin da erabat. Are gehiago, erregulazioak zaildu egin du horrek jarraikortasuna izan dezan.
Draghiren txostenak dio Europako kapitalen etorkizuneko merkatua garatzeko beharrezkoa dela enpresak azken inbertsiogiletik gertu eramatea. Hori da funtsean errenta aldakorra: azken batean zuk ezagutzen dituzun konpainiak "erostea", erabiltzen dituzunak, seriotzat jotzen dituzulako. Agian zure telefono konpainia da, edo elektrizitate konpainia. Baina azken 20 urteetan hori dena galdu egin da.
Era berean, esan bezala, erakunde-inbertsio egonkorrean ere aurrerapausoak ematea gakoa da. Oso zintzoa izanda, Europan oraindik ez daude hori bultzatzeko erantzun argiak. Edo nik, behintzat, ez ditut ikusten.
Ba al da horri buelta ematen ari zaion egitasmo aitzindaririk Europan? Lehen Jaurlaritzaren kasua ere aipatu duzu.
Justo BME utzi aurretik Espainiako kapital-merkatuen lehiakortasuna bultzatzeari buruzko Liburu Zuria argitaratu genuen. Merkatuko eragile askoren ikuspegiarekin ondutako dokumentua izan zen, eta horregatik, hain zuzen, 56 neurri jaso genituen. Puntu horietatik guztietatik bat bakarra hautatu beharko banu, zalantza gabe, "kontu suediarra" deiturikoa izango litzateke. Kontu horren bitartez zu joan zaitezke inbertitzen nahi duzun konpainietan zuzenean—adibidez, burtsara atera direnetan—, eta tributatzen duzu soilik jubilatzen zaren unean jubilaziorako aurrezki hori baliatzea erabakitzen baduzu. Errealitatea da Suedia ez dela inoiz erreferente izan kapitalen merkatuan —nahiz eta bai izan merkatu garrantzitsu bat deribatuetan—, eta horri esker Europa mailako lider bilakatu dela burtsara ateratzen diren enpresetan. Sekulako bultzada eman dio herrialdeko merkatuari.
"[Kontu suediarraren] bitartez zu joan zaitezke inbertitzen nahi duzun konpainietan zuzenean, eta tributatzen duzu soilik jubilatzen zaren unean jubilaziorako aurrezki hori baliatzea erabakitzen baduzu. Sekulako bultzada eman dio herrialdeko merkatuari, jendeak gustuko duelako ezagutzen dituen konpainietan inbertitzea"
Zergatik?
Jendeak gustuko duelako ezagutzen dituen konpainietan inbertitzea. Izan daiteke enpresaria ezagutzen duelako, edota ikusten duelako garapen luzea izan dezakeela. Eta horretan, burtsara atera nahi duten enpresak finantzaketa iturri engokor batekin egin dute topo.
Ez naiz batere mesianikoa izan, funtzionatu ez duten gauza asko ikusi ditudalako. Baina enpresa ikuspegitik inoiz ulertuko ez dudan zerbait da zergatik ez den proba egiten. Fiskalki diru sarrera horiei erreparatuz gero, segur aski ez daude inon, aurrezkirako pizgarri faltagatik. Epe motzari erreparatuta, Ogasunari ondo etorriko zaizkio BEZarekin-eta egiten duen diru bilketa. Kontua da garrantzitsua dela epe luzera dauden kontuak finantzatzea, arrakastatsuak izango direnak, eta diru sarrerak hortik lortzea. Eta hor egun inbertsiorik ez dago.
Bizitzan, kontu legalez ari garenean noski, zerbaitek ondo funtzionatu badu —eta badirudi Suediarrei ondo joan zaiela—, onena da hori kopiatzea. Eta ez dirudi hain zaila denik. Martxan jarrita, ikusten bada bospasei urteetan ez duela funtzionatu, zer galdu duzu? Oso gutxi, esango nuke.
Produktuez harago, hezkuntza finantzarioa ez al da hobetu behar dena, bai jendartean, bai enpresetan?
Hezkuntza finantzarioa gako da. Baina esango nuke inbertitu ahal izateak, baita horretarako pizgarri bat ere, asko laguntzen duela mundu horretara hurbiltzen, eta hautatzen zein enpresa motatan sartu nahi duzun: sofwarekoa, elikadurakoa edo dena delakoa. Hori ona da.
Baina beste puntu bat gehituko nuke. Sarri ahaztu egiten zaigu kriptodiruarekin ari garela lehian. Horretan ari dira gazteak inbertitzen, eta hori da sortu dugun kultura finantzarioa. Nik ulertu dezaket kriptodiruak duen aldakortasun horretan diru asko irabazteko aukera dagoela, eta horrek izan dezakeen erakargarritasuna —intelektualki ere bai—. Baina aldi berean izatea hainbeste diru eta hainbeste arreta lanpostu berririk, teknologia berri baterako ideiarik edota halako beste ezer sortzen ez duen zerbaitetan... Funtsean da kasino baten nola inbertitu eta irabazi pentsatzen ariko balira bezala. Bakoitza libre da nahi duena egiteko, baina pena da horretan lanik ez egitea. Eurengandik gertu izan daitekeen bestelako produktuak ez eskaintzeagatik, borroka galtzen ari gara.
"Finantza-hezkuntza funtsezkoa da. Baina esango nuke bataila galtzen ari garela kriptodiruarekin"
Euskal Herrian, adibidez, Bizitzarako Finantzak izeneko programa bat existitzen da, bankuek, hezkuntza esparruko eragileek eta zenbait ikastetxek elkarlanean bultzatzen dutena, ekonomia irakasgaian egunerokotasunarekin harremana duen ekonomiaz hitz egiteko. Baina zer egiten ari dira bestelako tokietan? Nondik ikas dezakegu?
Aurreko batean irakurri nuen Ingalaterran eskolako irakasgai bezala txertatu dutela finantzazio plan pertsonala, gaztetxoek ikas dezaten zer esan nahi duen interes-tasak, zer esanahi duen hipotekak zure bizitzan, zein arrisku duen.... Hori dena gure buruetan sartu behar da, orduan ikasten ez baduzu, bizitzak zartakoka irakasten dizun zerbait delako.
Espainiako kapital-merkatuen lehiakortasuna bultzatzeari buruzko Liburu Zurira itzulita. Bertan jasotzen ziren 56 puntuei erreparatuta, baten baten aurrerapenik ikusi al duzu?
Neurri asko arautzaileak dira, are fiskalak. Eta tamalez, esango nuke fiskalitate ikuspegitik ez gaudela inbertitzeko une on batean. Une honetan, fiskalitate ikuspegitik, diru bilketa lehenesten da inbertsioa baino. Azken batean txip aldaketa egitea litzateke gakoa: orain bildu ordez, hemendik urte batzura biltzea. Baina testuinguru batean, zeinetan dena hain azkar doan eta txio bat lehenesten den, horren aldeko apustu politikoa egitea zaila da.
Dena den, Easy Acces —sarbide erraza— izeneko oso tresna interesgarria atera du CNMV baloreen merkatuko Espainiako batzordeak: enpresek burtsara ateratzerako garaian hautatu ahal izatea zein likidezia-leihotan atera nahi duten. Sarbide errazak ahalbidetzen dizu behin zuk aurretik egin behar dituzun lan guztiak eginda dituzunean, 18 hilabeteko epe baten —luzatu ahal daitezkeenak— hautatu ahal izatea noiz ateratzen zaren burtsara. Malgutasuna askoz nabariagoa da, orain arte hori bera 10 egunetan egin behar zenuelako.
"Burtsara irtetea une gakoa da, eta horregatik ere konplexua. Aukera handia da enpresa bat garatzeko, baina prozesu bizia eta zorrotza da, eta ezin da inprobisatu "
Atera al da enpresarik bide horretatik?
Oraindik ez. Hala ere, aurrerapauso nabaria iruditzen zait abiapuntuan zaudelako, baina aurrera edo atzera egin erabakitzeko aukerarekin.
Testuingurua aipaturikoa dela aintzat hartuta, zer izan behar du aintzat burtsara atera nahi duen EAEko edota Nafarroako enpresa batek?
Burtsara irtetea une gakoa da, eta horregatik ere konplexua. Aukera handia da enpresa bat garatzeko, baina prozesu bizia eta zorrotza da, eta ezin da inprobisatu. Zure gaitasunak ahalbidetzen dizunean egiten duzu, plan finantzarioan betiere hala jasota badago. Alegia, burtsara ateratzea ez da egiten duzun lehen pausoa. Lehen pausoa dira ideia, taldea, seed capital deritzon inbertsiogileak... Eta asko hasten dira family and friends deritzonarekin, alegia, familia, lagun eta ezagutzen duten jendearen laguntzarekin [barrez].
Baina edozein kasutan uste dut ona dela merkatutik gertu izatea askotariko moduetan, eta badira horretan lagundu ahal dizuten egiturak. Esaterako, BMEn Growth izenekoa dago, baina ordurako jada ez zara family and friends bat. Bada beste iniziatiba bat duela denbora bat martxan jarritakoa Scale Up izena duena. Merkatu askotan dagoen zerbait da, bestelakoan hutsune bat dagoelako family and friendsetik BME Growthera pasatzerako garaian, eta benetako inbertsiogileekin hitz egiteko aukera ematen dizu.
"Burtsara ateratzeak ekarpen asko egiten dizu. Finantzazioa, noski, burtsa jaio zelako eta existitzen delako finantzazioa eskaintzeko. Eta likidezia mekanismoa ere hor dago, alegia, zure akzioak erosi eta saltzea. Horrez gain, gobernantzaren arloa ere gako iruditzen zait"
Enpresa batentzat zein puntura arte izan daiteke egun soluzio on bat burtsara ateratzea?
Ekarpen asko egiten du. Finantzazioa, noski, burtsa jaio zelako eta existitzen delako finantzaketa eskaintzeko. Eta likidezia mekanismoa ere hor dago, alegia, zure akzioak erosi eta saltzea.
Horrez gain, gobernantzaren arloa ere gako iruditzen zait. Kostu gehigarri bat dagoela ahaztu gabe, kotizatutako konpainiei uste dut laguntzen diela konpainia modu egokian kudeatzen, interes-gatazkak ekiditen eta erabakiak behar bezala hartzen. Administrazio Kontseilura kide independenteak ere batu daitezen aukera da —ez soilik kapitala jarri dutenak—, eta une batean beste bide bat hartzea proposatu dezaketenak. Beraz, burtsara ateratzen zarenean, finantzazioa eta kudeatzeko modua uste dut oso aberagarriak direla. Nahiz eta ez den ahaztu behar kostu bat duela, ekonomikoa zein enpresariala.
Artizarrako kide gisa eta fundazioa egiten ari den lana kontuan hartuta, zure ustez, zer egin beharko lukete EAE eta Nafarroak burtsan, ekonomian eta finantzetan protagonismoa pixka bat berreskuratu ahal izateko?
Nire aitona ez zen inbertsiogile handi bat, baina beti esaten zuen: "Nik Ekonomia Ministroa ez dut ezagutzen; nik Bizkaiko Labe Garaiak ezagutzen ditut, oso tipo serioak, bertakoak...". Niretzat equitya hori da: konpainiarekin kontaktua izatea, ezagutzea. Horregatik ere sinisten dut Suediako kasuan. Eta esango nuke EAEn oso elementu onak ditugula: ezagutza duen jendea, ekintzaile asko... Merkatuetan oso ikuspegi globala hartzen dugu: adarbakar handiena, konpainia handiena... Baina horretara iristeko oso gertutik hasi behar zara. Eta hori ere badugu. Ondo ateratzen bada, enpresa globala izango da, aztertzaile batzuk etorriko dira, kapitalaren zabaltzea egingo duzu eta hori zoragarria litzateke.
"Artizarra dagoeneko funtsezko jokalaria da gure —EAEkoa eta Nafarroako— ekosistema, eta giza-, enpresa- eta finantza-lehengaia ahalik eta gehien aprobetxatzeko ideia horretan. Horrek sortzen ditu benetako aukerak"
Baina errotzea alde batera utzi gabe.
Hori da, Artizarrak bilatzen duen bezala, errotzea alde batera utzi gabe. Alegia, hemen jaio eta garatu den konpainia batek ez amaitzea Londresen. Ahal den moduan saiatu behar gara partida hori ez galtzen galtzeagatik. Enpresa bat, handia delako, joan egin behar da? Ez, jauna. Hain zuzen ere horregatik geratu behar da, zergak ordaintzen dituelako, lanpostuak sortu...
Gertutasun hori gakoa iruditzen zait. Sortu ditugun finantzaketa-mekanismoen ezagutza zabaltzeko lan egin behar dugu, egungo eta etorkizuneko enpresaburu guztiek kontuan har ditzaten beren garapen-planetan, eta unibertsitateetara heltzeko, bertan baitago talentu berria. Zentzu horretan, Artizarra dagoeneko funtsezko jokalaria da gure —EAEkoa eta Nafarroako— ekosistema, eta giza-, enpresa- eta finantza-lehengaia ahalik eta gehien aprobetxatzeko ideia horretan. Horrek sortzen ditu benetako aukerak.
Zenbaitetan badirudi enpresa munduko lengoaian esaten baduzu zerbait "oso lokala" dela, ez dela hain aberasgarria. Nire ustez, kontrakoa da: gertukoa da. Globalean aritu nahi du, baina gertukotasuna du gako. Eta bertan badago ezagutza eta talentua horretarako.