Demografia kontra dagoenean

Berton argitaratutako hausnarketari helduko diot: langile-eskasiaz ari gara, eta nire iritziz hiru bideetatik bi nagusienak dira: prestakuntza eta talentua erakartzea. 2036ra begira eta aldaketarik ez badago, EAE eta Nafarroako Foru Erkidegoan talentu erabilgarria eskas gera daiteke, baita eszenatoki baikorretan ere. Aldaketa klimatikoa, agintari autokratikoak, guda hibridoak…. eta aldaketa demografikoa, hau pronostiko okerra. Datuak argiak dira: demografiak estutu, aldaketa teknologikoak azkartu, eta lan-merkatua bi norabidetan tenkatuta dago. Horregatik, gakoa lanean daudenen gaitasunak eguneratzean eta berriztean dago, etengabe eta sistematikoki. Horretarako Europako araudi zaharkitua egokitu behar da, prestakuntza lantegi, bulego eta zerbitzuetara bertara irits dadin, tirabira gutxiagorekin eta eragin handiagoarekin.

Tesia erraza eta premiazkoa da: demografiak ez du itxaroten. Merkatuak trebetasun berriak eskatzen ditu, iraultza teknologikoarekin soilik konpara daitekeen erritmoan. Palanka guztiak aktibatu beharko badira ere —talentua erakartzea, sektoreak eraldatzea—, gure enpresa, kooperatiba, ospitale, administrazio eta zentro teknologikoetan tentsio demografikoa sumatzen hasiak gara. Lan indar horri tresnak, kredentzialak eta konfiantza eman behar zaizkio, testuinguru digitalean ikasi eta berrikasteko. Gainera, Europako 2030erako agendekin eta RIS3-Euskadi eta S4-Nafarroa estrategiekin bat datorren apustua da, digitalizazioa lehiakortasunaren eta ongizatearen zeharkako palanka gisa jartzen baitute.

Albiste ona: mugimendu hori dagoeneko martxan daukagu. Euskal Autonomia Erkidegoak BAIT garatu du, gaitasun digitalak egiaztatzeko sistema, Europako DigComp ereduarekin bat datorrena, ikaskuntza aurrerapen neurgarri eta komunikagarri bihurtzen duena. BAIT programak hizkuntza komun bat eskaintzen du ekipoen “zoru digitala” diagnostikatzeko, ibilbideak planifikatzeko eta emaitzak egiaztatzeko. Langileen kasuan, berriz, enplegagarritasuna eta lurraldearen barruko mugikortasun profesionala hobetzen duen egiaztagiri sorta eramangarria sortzen du. Ez da katalogo abstraktu bat: dagoeneko erabiltzen da prestakuntza-ibilbideak antolatzeko eta lanpostu-behar errealei lotzeko. Nafarroak, bere aldetik, konpetentzia digitalen ziurtagiri ofizial bat arautu du eta SNE-Nafar Lansarearen eskaintza indartu du ehunka doako prestakuntza-ekintzekin, horietako asko foruen balio-kateek eskatzen dituzten funtsezko gaitasunetan zentratuak —konpetentzia digitalak, automatizazioa, analitika aplikatua, AA—. Erronka bizkor eskalatzea eta digitalizazioko enpresa-proiektuekin lotzea da, itzulkin ekonomikoa eta soziala maximizatzeko.

Iparraldean antzeko ekimenak martxan daude, tokiko administrazioa urruti xamar badago ere. Han, Akitania Berriko eskualdearen barruan, Compte Personnel de Formation (CPF) eta OPCO sektorialek eskumenak finantzatzeko duten eginkizuna bezalako tresnak daude. Eskualdeak numérique arduratsuko ibilbideak eta filière numériqueko analisi prospektiboak bultzatu ditu, enplegu-politikak bideratzeko. Tresna desberdinak dira marko frantses batean, baina espiritu bera dute: erraztea pertsona aktiboek, edozein adinetakoak direla ere, laguntza publikoarekin eta orientazio sektorialarekin trebetasun digitalak eskuratu eta egiaztatu ahal izatea. Mugaz gaindiko lankidetzak eta elkarrengandik ikasteak ibilbide luzea dute hemen: edukien homologazioa, ziurtagirien aitorpena eta euskal piriniotako bi aldeetako enpresak eta zentroak gurutzatzen dituzten proiektu pilotuak.

Oztopo nagusi bat? Zirkulu teknikoetatik kanpo gutxi ezagutzen den baina erabakigarria den arau europar baten alde iluna (baina garrantzitsua): GBER (Blokekako Salbuespenaren Erregulazio Orokorra). Zer da? “Autobide” juridiko moduko bat da, gobernu desberdinak enpresei laguntza publikoak emateko aukera ematen diena, Bruselari kasuz-kasu baimenik eskatu behar izan gabe, betiere baldintza batzuk betetzen badituzte. Salbuespen horri esker, deialdiak azkarrago eta tramite gutxiagorekin ateratzen dira: ezin hobea da denbora gutxian eguneratu behar diren milaka ETE eta ekipoez ari garenean. GBERen barruan, zenbait helburutarako kategoriak daude (I+G, ingurumena, eskualdekoak, banda zabala,...), eta arau batzuk jasotzen dituzte: zer gastu hauta daitezkeen, zenbat diru eman eta zer muga errespetatu behar diren lehia ez desitxuratzeko. Honaino, dena bat dator behar dugunarekin.

Non dago arazoa? Bi puntu oso zehatzetan. Lehenik eta behin, ez dago digitalizazio-proiektuetarako sail espezifikorik: inbertsio digital askok —kudeaketa-softwarea, datuen integrazioa, zibersegurtasuna, automatizazioa edo AA aplikatua— “ekoizpen-prozesuaren funtsezko eraldaketa” gisa interpretatzen badira baino ez dute lekua aurkitzen. Muga hori beste inbertsio batzuetarako pentsatuta dago, eta kanpoan uzten ditu produktibitatea, segurtasuna eta kalitatea handitzen dituzten zeharkako proiektuak, ekoizpen-prozesua goitik behera aldatzea eskatzen ez dutenak. Bigarrenik, GBERen 31. artikuluak —prestakuntzarako laguntzak arautzen dituena— muga bat ezartzen du, eta praktikan, upskilling-ibilbideetarako sarrerarik eraginkorrena ixten du: debekatu egiten du enpresek betebehar nazionalak betetzeko egiten duten prestakuntza kofinantzatzea. Emaitza paradoxikoa da: langileak gutxieneko ikasbide digital bat egitea komeni denean, araudiak ikasbide hori kofinantzatzea eragozten du.

Horma horren aurrean, Europako enpresa-elkarte nagusiek aldaketa pragmatikoen pakete bat proposatu dute, hegoaldeko administrazioen beharrekin bat datorrena. Laburbilduz: digitalizaziorako GBERen atal berezi bat sortzea. Atal horrek honakoak bermatuko lituzke: gastuen zerrenda argia (formakuntza eta aldaketa-kudeaketa barne), hautagarritasun-baldintza bateratuak eta eskualde-estrategiarekin bat datozen laguntza-intentsitateak. Praktikan, digitalizazio zeharkakoa autobide nagusitik pasatuko litzateke, ez interpretazio-kurbez beteriko errepideetatik. Aldi berean, 31.2 artikuluko debekua kentzea proposatzen da, “nahitaezko” prestakuntza ere kofinantzatzeko baldin eta gaitasun aplikatuetarako jauzia bada, emaitza-adierazleekin —ziurtagiriak, tresnen erabilera eraginkorra, gorabeheren gutxitzea, prozesuen hobekuntzak— funtsen erabilera egokia bermatzeko. Gainera, enpresa handietan laguntzek ez dezaten gastu pribatua ordezkatu, gehigarritasun-baldintzak argitzea eskatzen da balio-katean “spillover” edo onura neurgarriak daudenean (ezagutzaren transferentzia hornitzaileei, ziurtatutako ETEei, modulu partekatuak eta abar). Laguntza publikoak tokiko eragin sistemikoa biderka dezan, tokiko errealitatetik gertu egon behar den aldaketa eskatzen da. Azkenik, Q&A publikoak irekitzea eta barne-gidak indartzea proposatzen da, sail juridikorik ez duten Hazparneko, Azpeitiko edo Erriberako ETEek ziurtasunak eta adibide argiak izan ditzaten. Aldaketa hauek ez dute kontrola lasaitzen, ondo dabilena azkartzen dute.

Ekar dezagun hori praktikara. GBERen atal digitala izanik, formakuntza ekimen asko bide zuzen eta argitik sartuko lirateke: biki digitalak makina-erremintan, plantako kalitate-analitika, bulegoko automatizazioa, zibersegurtasuna OT energian eta sareetan, datuen babesa osasunean, nekazaritzako elikagaien trazabilitatea jatorrian eta banaketan, AA sortzailea ingeniaritzan, errealitate areagotua mantentze-lanetan laguntzeko eta abar. Inbertsio horiek guztiek tresnak erabiltzeko gai diren pertsonak behar dituzte, bai ala bai. Gainera, lehen ikaskuntza-maila —askotan “nahitaezkoa”— ibilbide egiaztagarriekin batera finantzatu eta katigatu badaiteke (BAIT Euskal Elkartean, foru-ziurtagiria Foru Elkartean), parte-hartzea igo egiten da, eta adopzio-kurba bizkortu. Emaitza: proiektu hautagarri gehiago, azkarrago; langile gehiago kredentzialdun trebakuntza-zirkuituan sartzen; eta hornikuntza-kateko ETE gehiago traktoreen arrasteari etekina ateratzen (izan ere, laguntzaren arrazoizko baldintza bat izan daiteke enpresak gutxieneko hornitzaile-kopuru baten prestakuntza “babestea” eta emaitza agregatuak ematea).

“Nahitaezko prestakuntza pribatuak finantzatzeak” kostu pribatuak sozializatzen dituela pentsatzea normala da. Lasaiago geratuko gara proposatutako diseinuari begiratzen badiogu: emaitzen araberako kofinantzaketa, edukiaren kalitate-kontrolak eta interes orokorreko helburuekin harreman esplizitua izatea, arrisku sistemikoak murriztu eta kate osoan gutxieneko estandarra igotzen baitute. Gainera, mekanismo orekatzailea da: enpresa handiek beren gain har dezakete prestakuntza-abiatze hori. Enpresa txikiek, berriz, ez beti. Lurraldea “balioan” lehiatzea nahi badugu, eta ez “prezioan”, komeni da oinarri osoak trebatze digital komun bat lortzea, eta, hortik abiatuta, nork bere estrategiaren arabera eskalatzea.

Azken finean, gure ekonomiari eusten dioten pertsonen aldeko apustua da. Atal digital bat sortzeko GBER egokitzen badugu eta lehen maila finantzatzea galarazten digun 31.2 artikuluko hesia kentzen badugu, Europak pausu zuzena emango du. Eta hori da puntu erabakigarria: presio demografikoa eta lasterketa teknologikoa talentu senior eta aktiborako aukera bihurtzea, eta ez immobilismorako aitzakia. Demografiak ez du itxaroten… eta ordularia aurrera doa.