Materialak eta hondakinak optimizatzearen alde egiten duen ekoizpen eta kontsumo eredu gisa defini daiteke ekonomia zirkularra, produktua sortzen denetik material eta hondakinei bigarren bizitza emanez eta berrerabili eta birziklatzeko produktuak diseinatuz.
Ekonomia zirkularra terminoa lehen aldiz 1980. urtean erabili zen mendebaldeko literaturan, ekonomia eta ingurumenaren arteko interakzioen sistema itxi bat deskribatzeko, eta indarrez sartu da ingurumen eta jasangarritasun arloko desafioen artean, egungo kontsumo eredu linealari (hartu, erabili eta bota) aldizkatzea planteatzen dion eredu ekonomikoa delako. Ekonomia zirkularrak aldarrikatzen dituen paradigmen artean, produktu, zerbitzu, material eta baliabideen bizi-zikloa ixtea dago; ahalik eta denbora gehien mantentzea horiek denak ekonomian eta ahalik eta gehien murriztea hondakinak.
Mentxu Jaca Nafarroako Unibertsitateko Tecnun Ingeniaritza Eskolako irakaslea da Donostian, eta Industria Antolakuntza departamentuan ari da lanean. Haren esanetan, Euskal Herrian urte asko daramatzagu gai hauetan lanean. Ekonomia zirkularrei buruz hitz egiten hasi aurretik, bertako enpresetan ingurumen-gaiak lantzen hasiak ziren. “Baina egia da aldaketa handia egin behar dela maila guztietan, teknologian, pentsamoldean, eta ez bakarrik ekoizleengan, baita kontsumitzaileengan ere. Kontsumitzaileak ikasi egin behar du erabili eta botatzeko hainbeste produktu ez erabiltzen, erosten duenean arduratsuagoa izaten. Eredu hau jarraitzen duen enpresen ehunekoa oso txikia da oraindik, gauza asko aldatu behar ditugulako”, nabarmendu du Jacak.
Mentxu Jaca: “Ekonomia zirkularrari eslei dakizkiokeen salmentak enpresen guztizko diru sarreren % 32 baino ez dira”
GK Recylcing ingurumenarekin eta tokiko ekonomiarekin zerikusia duen klusterrak 2020an egindako azterketak eredu ekonomiko honen inguruko lehen argazki bat erakutsi zuen. Gipuzkoako Foru Aldundiak sustatzen duen ekimena da, lurraldeko enpresa eta eragileak ekonomia zirkularreko dinamikak erabiliz lanean jar daitezen. Klusterraren azterketak zirkulartasun-datu onak dituen arren (% 64,1), erakusten du zati txiki batek soilik amaitzen duela azken produktu batean (% 5) edo berrerabilita (% 2). Gainera, ekonomia zirkularrari eslei dakizkiokeen salmentak enpresen guztizko diru sarreren % 32 baino ez dira. Datu horiek oraindik finkatu behar den sektore hasiberri baten adierazgarri dira.
Gizarteaz gain, administrazio publikoak ere erantzukizun handia duela dio irakasleak: “Erabili eta botatzeko ekonomia merkeagoa da, ez baita beste kostu batzuk estaltzen ari: zer egiten den hondakin horiekin, nola birjartzen den materialen erauzketa… kanpora doan guztia, alegia. Birziklatzen duen herritarrari zabor-tasetan beherapena egiten zaion bezala, antzeko mekanismoak ezarri beharko lirateke enpresekin ere”.
Haur parke 'zirkularrak'
Haur parkeak ohiko elementuak dira hiri-paisaian, eta horietan berrikuntzak zerikusi handia du, bai diseinuan, bai fabrikazioan. Horri buruz badute zeresana Jolas Electro Talleres Zarauz enpresan. Iñigo Isasti proiektu eta salmenta buruak azaldu duenez, "1982an aitzindari izan ginen haurrentzako parkeak egiten, zura lehengai gisa erabiliz, eta 2017az geroztik plastiko birziklatua erabiliz egiten ditugu”. Espainia, Ekialdeko Europa edo Asiatik zetorren konpetentziatik bereizteko beharraz jabetuta, ingurumen-eraginkortasunaren aldeko apustua egitea erabaki zuten, batez ere gizartera iristen ari zen balioetako bat zela kontuan hartuta. Plastiko hori herritarrek edukiontzi horietan uzten dutena da, "bigarren zikloko" edo "bigarren mailako" lehengaia, Isastik dioenez. Jolasen kasuan, Alemaniako HAHN Kunstoffe enpresatik lortzen dute; enpresa hori arduratzen da prozesatzeaz eta birziklatutako profil plastikoak sortzeaz. Profil horiek Jolasera iritsita, haiek eraldatu eta egitura bihurtzen dituzte, ez soilik haur parkeetan, baita hiri-altzarietan edo kanpoko gimnasia-zirkuituetan ere.
Birziklatzeaz eta berrerabiltzeaz ari garenean, Mentxu Jacak konponketaren aldeko apustu egitearen garrantzia azpimarratzen du, birgaitzetik harago. "Kontua ez da produktu berriak sortzea soilik; funtsezkoa da askotan jatorrizko produktu horren bizitza konponketaren bidez luzatzen jarraitzea, jatorrian zuen erabilerari bizitza luzatzeko aukera emanaz".
Jaca: “Birziklatzen duen herritarrari zabor-tasetan beherapena egiten zaion bezala, antzeko mekanismoak ezarri beharko lirateke enpresekin ere”
Iruñeako PRS etxean asko dakite honi buruz. 2011n sortu zenetik, Plastic Repair System (PRS) ekonomia zirkularreko enpresa bat da, plastikoz egindako edozein objektu konpondu eta mantentzeaz arduratzen dena. Europan, 1,800 milioi eta 2,600 milioi elementu plastiko itzulgarri daude. Horietatik %10 eta %15 bitartean hondatu egiten dira, eta hainbat haustura izaten dituzte. Alfredo Neila zuzendarikidearen hitzetan, “PRS hazkunde eta nazioartekotze prozesu gogor batean murgilduta dago. Aurten hiru instalazio irekiko ditugu Europan eta beste bat Mexikon. 2023an beste bost solairu irekitzea aurreikusten dugu”.
Gaur egun, PRS aitzindaria da elementu plastikoen konponketan teknologia aplikatzen, “baina bidea ez da beti erraza izaten ari, eta lan asko dago egiteko”, dio Neilak. “Konpainia handiak inbertitzen ari dira iraunkortasunari buruzko gaiak lantzen dituzten sailak sortzeko, eta hobetzen ari den arren, oraindik ere ez dago koordinaziorik erabakiak hartzeko orduan”, gaineratu du.
Alfredo Neila: “Konpainia handiak inbertitzen ari dira iraunkortasunari buruzko gaiak lantzen dituzten sailak sortzeko, eta hobetzen ari den arren, oraindik ere ez dago koordinaziorik erabakiak hartzeko orduan”
Badirudi, beraz, zailtasunak zailtasun, ekonomia zirkularra apurka bere bidea egiten ari dela. Eredu honen alde apustu egiten ari diren enpresak gutxiengoa dira oraindik, baina bada belaunaldi berriei begira itxaropenerako arrazoirik. Irakaslearen esanetan, “uste dut unibertsitateak ere lan garrantzitsua egiten ari garela ikasleak kontzientziatzeko eta prestatzeko, enpresetan aldaketa hori bultzatzeko gai izan daitezen. Azken urteotan, gero eta kontzientzia handiagoa eta aktibismo handiagoa sumatzen ari naiz gure gazteen artean. Izan ere, duela zazpi urte inguru gai horiekin hasi ginenean, ikasleek dena oso teoriko, baina ez oso praktiko bezala sumatzen zuten, eta orain ikusten dugu horretan sinesten dutela, aldaketa hemen dagoela”.