Daniel Innerarity Grau (Bilbo, 1959) filosofia politiko eta sozialeko katedraduna da, Ikerbasqueko ikertzailea Euskal Herriko Unibertsitatean eta Gobernantza Demokratikoaren Institutuko zuzendaria. Europako hauteskundeen atarian, eskuin muturraren gorakada, EBren integrazio prozesua eta trantsizio ekologiko nahiz digitalaren eraginen inguruan mintzatu da EnpresaBIDEArekin. Bere aburuz, hauteskunde hauetan Europaren esanahia dago jokoan, eta eskuin muturraren aurrean neo-keysianismo ekologikoa proposatzen du. Trantsizio ekologikoko politikak herritarren gehiengo handi batentzat babes sozialerako modu indartsu bat direla ulertarazi beharra dagoela uste du.
Desglobalizazio egoera batean al dago nazioarteko ekonomia?
Pandemiak eragindako astinduaren erdian, globalizazio-maila egokiaren eta mundu integratuago batean edo gobernantza-unitate buruaskiagoetan pentsatu behar ote zenaren inguruan eztabaida bizia izan zen. Hainbat fenomeno gerta daitezke, hala nola erakunde globaletan inplikazioa edo Brexita, intentzioz egindako ekintzen ondorio direnak, baina (des) globalizazio-prozesuaren zati handi bat hainbat eragile publiko eta pribaturen planifikatu gabeko gertakariek eragiten dute. Nolanahi ere, eztabaidak gai bat aipatzen zuen, aztertzea merezi zuena: aferaren eta une historikoaren araberako gizarteen konexio maila optimoa.
Globalizazioari agur esango ez diogula bezain agerikoa da globalizazioa birdimentsionatzeko beharra dagoela. Hornidura-kate globalen hauskortasunak zenbait produktu estrategikoren autosufizientzia-maila handiagoa eskatzen du. Arrisku global berriek dibertsifikazio eta erresistentzia handiagoa eskatuko diete azken hamarkadetan eraiki ditugun fluxu luzeko balio-kate konplexu eta kontzentratuegiei. Pandemiak agerian utzi zuen hornikuntza-iturri bakar baten mende egotearen arriskua. Orain nearshoring baterantz goaz (urruneko tokietako hornidura-kateak kontsumitzeko lekuetatik gertuago dauden eremuetara lekualdatzea), baina baita friendshoring baterantz ere. Ez dirudi zuhurra denik herrialde ezegonkor edo oldarkorrekiko mendekotasun-maila handia mantentzea, eta Ukrainako gerrak argi utzi du energetikoki Errusia bezalako herrialdeen mende egotearen ondorioak, herrialde horien balioak gureekin bateraezinak baitira.
Europa hauteskundeak ate joka dira. Zer dugu jokoan?
Europako hauteskundeetan EBren patua egongo da jokoan, baina ez integrazioaren aldekoen eta desintegrazioaren aldekoen arteko ohiko bereizketaren arabera. Europako eskuin muturrek aspaldi ez dutela norabide horretan jotzen, eta hori da haien arrakastaren gakoetako bat. Ez da nahitaez albiste kontsolagarri bat, eztabaidaren terminoen eraldaketa bat baizik; ondo ulertu eta aztertu behar dugu, eta erronka berriak planteatzen dizkigu. Eztabaidaren helburua ez da jada ateratzea komeni den ala ez (eurotik edo EBtik bertatik), eta ez gaude gobernuarteko eta federalisten arteko ohiko eztabaidan ere, baizik eta Europa desberdin batean, policies buruzkoa, eta ez polity. Horrek agerian uzten du integrazioak arrakasta izan duela, eta nolabaiteko itzulezintasun bat ere ematen du aditzera, baina agian arrisku ideologiko handiagoa ere suposatu dezake.
Eskuin muturra hazi egingo dela dirudi. Zer beste arrazoi daude gorakada horren atzean?
Bizi ditugun trantsizioek, digitaletik ekologikoraino, gure bizitzako dimentsio guztiei eragiten diete. Eskuinak azkar ulertu du aldaketa horiek eragiten duten distortsiotik zer onura lor ditzakeen, aldaketa horiek Europako biztanleriaren sektore zabaletako bizi eta lan baldintzei eragiten baitiete, baita eragin horren ondorioz eta horiek arintzearen kostuen ondorioz sortzen diren desberdintasun berriek ere. Eskuin muturrak demokrazia liberala, Europaren integrazioa, migrazioak eta trantsizio ekologikoa gaitzesten dituen aliantza berri bat eratu nahi dute.
"Eskuin muturrak demokrazia liberala, Europaren integrazioa, migrazioak eta trantsizio ekologikoa gaitzesten dituen aliantza berri bat eratu nahi dute"
EB krisian dagoela esango zenuke?
Europako Batasunaren existentzia baino, haren esanahia da jokoan dagoena. Horren froga da nekazarien haserreak Europako esparru publikoa indartu duela: Brusela izan zen Itun Berdera eta Nekazaritza Politika Bateratura bideratutako protesten kontzentrazio-lekua, Europako botereak nekazaritza, ingurumen eta merkataritza arloetan duen zentraltasuna aitortuz. Aurre egin beharreko benetako arazoa da Europar Batasunaren desnaturalizazioa, erakunde batzuk oso-osorik mantendu baitaitezke, baina, zenbait gai nagusitan, bere sorrerako printzipio eta balioen aurkako politikak eginez.
Aipatu dituzu trantsizioak. Zer nolako inpaktua izatean ari dira honetan guztian?
Eskuin muturrak langile-klaseen sektore ugari liluratu ditu, deslokalizazioak kolpatutako eremuetan beldurra zabalduz, iritzi publikoaren alderdi kontserbadoreenaren eta Europa ekialdeko mugimendu populisten babesa lortu ondoren, migrazioek eta elite liberalek ustez mehatxatutako zenbait balio kristauen testuinguru batean. Klase ertainaren zati bat beldurtu dute, ingurumen-arauek haien bizimodua zalantzan jartzen duten mezuarekin (mugikortasunari, kontsumoari, elikadurari eta abarri dagokienez); Frantziako txaleko horien mugimenduak, dieselaren zergak handitu ondoren, prekarietatera bultzatua zegoen nekazaritza munduko sektore bat mobilizatu zuen; antzeko alarma batek nekazarien artean aurreikusitako pestiziden murrizketa ekarri zuen; energia fosil, garraio eta logistika, automobilgintza eta aeronautikako langileak kezkatuta daude trantsizio energetiko baten ondorioz egin beharko dituzten gastuengatik; horri guztiari elikagai sektoreko enpresa erraldoiek desplazatutako nekazariak gehitu beharko litzaizkioke, digitalizazioaren mehatxupean dauden langile txikiak, deslokalizazioaren eta atzerriko lehiaren ondorioz desklasifikatutako langileak edota jada zerbitzu publikorik ez duten lurralde hustutako biztanleak.
"Eskuin muturrak langile-klaseen sektore ugari liluratu ditu, deslokalizazioak kolpatutako eremuetan beldurra zabalduz, iritzi publikoaren alderdi kontserbadoreenaren eta Europako ekialdeko mugimendu populisten babesa lortu ondoren"
Zure hitzaldi eta testuetan "neo-keynesianismo ekologikoa" kontzeptua plazaratu du. Zertan datza?
Une honetan, EBk herriaren babesa eta behar duen zilegitasuna berreskuratzea nahi badugu, bere izaerarekin bat datorren gizarte-babesa eskaini behar du. Akatsa litzateke pentsatzea justizia banatzailea diru-sarreren zuzeneko transferentziak dakartzaten politikei soilik dagozkiela. Herritarrentzat ulergarria izan behar du trantsizio ekologikoko politikak herritarren gehiengo handi batentzat babes sozialerako modu indartsu bat direla, eskuin erradikalek proposatutakoaren aurkako babes-estrategia alternatibo bat. Neo-keynesianismo ekologiko batek, ekonomia berdeari lotutako lanpostu asko sortzea ahalbidetzeaz gain, erantzun demokratiko eta soziala ematen dio nazioarteko joera berriekiko zaurgarriago sentitzen direnek adierazten duten babes-nahi horri. Ez al diete mesede handiagoa egiten biztanle horiei termikoki ondo isolatutako etxebizitzek, kalitatezko garraio kolektiboak, elikadura naturalak edota espazio berde publikoek?
Babestuko duen Europa bat eskatzen duzu, bere jatorrizko izaeran oinarrituz, "gizarte-babes" bat eskainiko duena. Nola gauzatzen da hori?
Europako integrazioaren historia bere promesen historia da. Herritarrek integrazio-prozesuak berekin zekartzan aldaketa instituzionalak edo eraldaketa politikoak onartu dituzte, onura komun batzuekin lotzen zituztelako: bakea eta segurtasuna lortzea, merkatu bakarra ezartzea (euroa sortzea), Europan demokraziak sendotzea, bereziki hegoaldean eta ekialdean —EBren zabalkuntzen justifikazio handia izan zena—, edo Estatu Batuen eta sortzen ari diren potentzien aurrean botere global gisa aurkeztea. Promesa horiek agortuta daude gaur egun, eta horietako askoren arrakastak bihurtzen ditu, hain zuzen ere, erabilezin legitimazio-elementu gisa.
Zer geratzen zaigu, beraz, herritarren borondatea mobilizatzeko elementu gisa funtziona dezakeena? Gizarte-promesa baino ez daukagu, (integrazio-proiektuan beti ageri dena, behar bezala bete ez dena eta gaur egun desagertu dena) baldin eta Europako erakundeei zilegitasuna eta onarpena eman nahi badizkiegu, horiek gabe ezingo baitie aurre egin etorkizuneko erronkei. Gizarte-politika gero eta garrantzitsuagoa da, politika hori gabe ezinezkoa izango baita herritarren eta langileen laguntzari eustea, eta horren froga ona da gizarte esparrua interes nazionalen eta nazioz gaindiko interesen arteko erantzun-gune bihurtu izana.
"Gizarte-politika gero eta garrantzitsuagoa da, politika hori gabe ezinezkoa izango baita herritarren eta langileen laguntzari eustea"
Nolakoa izango da etorkizuneko Europa eta EB zure iritziz?
Europaren etorkizuna ez dago idatzita. Europako eragileek askotan errentagarritasun handiz asmatu dute krisiak aprobetxatzen integrazioan aurrera egiteko, baina horrek ez du ziurtatzen etorkizunean ere hala egingo dutenik. Krisiak ziurgabetasun handiko konstelazioak dira, aldaketarako garaiak eta erabakiak hartzekoak, eta horietan ere akats handiak egin daitezke. Integrazioaren historiak baikorrak izateko argudio onak ematen dizkigu, baina inork ez digu ziurtatzen oraingoan ere hala izango denik, eta krisi bete-betean agertu ohi den maltzurkeria agertuko ez denik. Walter Hallsteinek, Europako Batzordeko lehen presidenteak, esan zuen, Europako gaiei dagokienez, mirarietan sinesten ez duena ez dela errealista.